DIALÈT ARŞÂN

Perché fêr un sît in dialèt Arşân? O dmèj perché fêr un sît in léngua Arşâna ? Già, perché mìa tót a sân che l’ Arşân l’é ‘na léngua, che insèm a ch’ al l’ j êtri léngui parlêdi ind la nôstra regiòun în arcgnusûdi cme pêrta ed l’Emiliân Rumagnôl clasifichê cun al côdiş ISO 639-3 "eml". L’ Emiliân Rumagnôl l’é arcgnusû fr’ al léngui pió céchi europèi dal Cunséli d’Europa e cuntêdi da l’ UNESCO (''Red Book on endangered languages'') tra còli meritèvoli ed prutesiòun in pió ânca da l’ ''Atlante Linguistico Ethnologue''. Secònd e-stódi d’ universitê internasionêli, l’emiliân rumagnôl (mó mìa sōl la variânt emiliâna) la sré apûnt ‘na léngua neolatèina ocidentêla, cme al francèiş, l’ocitân, al catalân, al légor, al lumbêrd, e al piemuntèiş, mèinter l’italiân al fà pêrt dal gróp neolatèin orientêl. L’ Arşân al fà pêrta dal Léngui dal gróp emiliân ch’ în parlêdi ind la regiòun stôrica ed l’ Emélia ch’ la cumbîna só per zò cun al pruvînci ed Piaşèinsa, Pèrma, Rèz, Mòdna, Ferêra, e pêrt ed la pruvîncia ed Bològna (fîn al fióm Silèr, al d’ed là ‘d còl cumîcia la Rumâgna). L’ emilian al vîn parlê ânch in 'na pêrta ed la pruvîncia ed Ruvîgh in còla ch’la vîn ciamêda Transpadâna Ferarèişa che fîn al 1815 la fêva pêrt dal Stêt Puntifési. 

Al fà pêrta dal gróp emiliân ânch al cararèiş, parlê ind la pêrta tra nôt e sîra 'd la Tuscâna.

Che finés al me  savèir dal léngui, perché mé a sûn mìa ûn ch' l' à studiê al léngui mó ûn ch' égh piêş al só dialèt.

Perché fêrel (al sît) ? Beh... quând în finî i grôs impègn...  quând a s’é cgnusû al mònd per còl ch’ l’ é... quând cêrti fantaşèi in drē smursêres... quând a un cêrt pûnt ét pō fêr còl ch’ ét vō... quând... quând... alōra?... alōra a’s gh’à bişògn dal pasatèimp, o cme a’s dîş incō ed "l’ hobby", còst l’é dvintê al mé "hobby".  A vòj vèder la mé Rèz cun j ôc d’ un tèimp quând l’ Arşân l’ēra la Léngua parlêda (cun soquânti diferèinsi) da Ligûnchi a Gualtēr da Sant’Ilâri a Rubēra,  cun l’Arşân sèinsa lustrèin e gnân trôp "intuşghê " cun al parôli nōvi, a vòj parlêr ed Rèz e ‘d la só pruvîncia cun l’ Arşân ed ‘na vôlta, còl ch’ a ‘s pêrla incòra pr’al strêdi arşâni.

Al pusèbil letōr égh cunsèli préma ed cumincêr a sfujêr sté viâş per la nôstra bèla pruvîncia, ed dêr ‘n’ucêda a la pâgina "Grammatica" in dóv' al câta ‘na guîda céca per lēşer e fōrsi...  capîr l’Arşân.

An vòj mìa insgnêr gnînt a nisûn mó se quelchidûn l’impêra un pô a n’ in sré cuntèint, almēno al mé lavōr al srà servî a quèl.

 

Bòun viâş.

Cmûn

Pruvîncia

Nôti: al stèma dal cmûn ed la pruvîncia ed Rèz în stê tôt da www.araldicacivica.it e l'avtôr l'é Massimo Ghirardi.