Véi stôrichi

 

Rèz sitê

*Viasōl di Sêrev 'na vōlta ciamê Stradèl ed la Gêra: l'andêva a besabōga in séma  i giaròun dal turèint Cròstel.

 

*Vía Filippo Re 'na vôlta ciamêda Bōrgh Emilio: da la pêrta a mezanôt de sta strêda a gh'ēra, da 'n' eternitê, un mulèin ciamê: Mulèin dal Bréch, int al 1667 a gh'é stê impiantê ânca 'na calgaría per pèli sutîli da guânt, ch' la druvêva l'âcva ch' la curîva ind al canêl dal mulèin.

 

*Vía ed la Cûnsa 'na vôlta ciamêda Vía Calgaría; in sta vía a gh'ēra 'n' antîga calgaría ch' l' é stêda butêda zò int al 1883 quând l'é stê fât al piasêl ed Sânta Maréia Madlèina, incō Piâsa Funtanèiş. La druvêva l'âcva dal canêl Mèister ch' al pasêva l'é 'şvèin.

 

*Vía Campo Marzio 'na vôlta ciamêda Véia Câmp Mêrs: prubabilmèint al nòm uriginêl an vrîva mìa dîr câmp ed Marte  mó pió ed sicûr câmp mêrs, oséja dimòndi ómid, in cunsiderasiòun dal tânti aluviòun che sucedîven in cla zôna lé, bèin documentêdi int al nutési ed cól tèimp lé.

 

*Vía Guasadōr 'na vōlta ciamêda Strêda dal Canêl e Vía dal Guasadōr: al canêl ch' al curîva tra la véia e i pôrdegh dal cà l'é stê quacê int al 1783 mēno pr'al guasadōr, 'na bûşa dóve andêven a bèver i cavâj e ch' al gnîva druvê ânca quând al pcòun dal canêl ind la véia cun l 'istès nòm l'é stê quacê, al guasadōr l'ēra ind al cò a mezdé ed la véia. Al fôrt sparèş ch' a gh'êra fr' al canêl e al trèin sitadèin l'à favurî l'impiânt ed dimòndi filatôj che tulîven la fôrza mutrîş da l'âcva dal canêl; la vía l'ēra pôch luntân da l'ingrès in sitê dal Canêl ed Sècia.

 

*Vía ed la Canalèina 'na vōlta ciamêda Strêda ed la Canalèina: al nòm de sta vía l'ēra bèle druvê int al 1739 cme a gh'é scrét in un documèint relatîv al pagamèint fât dal cmûn per l'ingeradûra, int al 1771 l'é stêda şlarghêda per fêr dvintêr pió cômed l'arîv al delési duchêli ed Rivêlta da la strêda mèistra ed Pèrma.

 

*Vía Cantarâna: al nòm al deşvîn da cantarâna,  canalèt ôreb o quacê damând 'na fògna, ch' al  tulîva só al j âcvi piuvâni e al j âcvi nîgri dal cà e a i purtêva a scarghêres ind i canêl pió grôs che in sta zôna an manchêven mìa, atèiş la şvinânsa dal Canêl Mèister dal Canêl dal Sōl, cun dimòndi prèişi per i filatôj 'd êter ûş. Ind l' istèsa vía a gh'ēra al Mulèin Vavassori, ch' as gh'îva nutésia bèle dal 1241, che, pió têrdi, l' é stê ciamê Mulèin ed Pôrta Castèl , l' é stê butê zò int al 1650.

 

*Stradèl dal Fulèt al nòm al gh' é stê dê int al 1814 l'ēra cgnusû ânca cme Viasōl dal Cavalèt. Al nòm al gh'é deşgnû da un fòl céch per la lâna ch' a's catêva int al şvinânsi, in sta vía a 'gh pasêva, int al '500 e int al '600 ûn di canêl ed la sitê.

 

*Viêl Monte Grappa 'na vōlta ciamê Strêda Clâvdia: al nòm as  riferés ed sicûr a la ciâvga da dóve al canêl ed Sècia al gnîva dèinter la sitê ind al pôst dóve alōra as catêva Pôrta Castèl.

 

*Vía Fabio Filzi 'na vōta ciamêda Vía dal Cròstel Vèc: préma dal 1572 al Cròstel, quând l'é stê spustê ind al lèt dal dé d'incō, al curîva atâch a la sitê lòngh al trât ed mûra tra Pôrta Brenòun (Piasêl Fiume) e Pôrta Sân Stêven, pó al se spustêva e l' andêva vìa quêşi drét, secònd al trât de sté vía . Pó ciamêda ânca Véia Banchèta sté vía l' andêva a drē al Canêl d' Èinsa ch' al curîva int l'antîgh lèt dal Cròstel. A gh'é da pinsêr che in urègin al piân stradêl al sìa stê pió bâs ed còl dal dé d'incō e dòunca la strêda la curés in banchîna, d'ed ché al nòm ''Banchèta''.

 

*Vía Dal Fòl: nòm in relasiòun al mecanîşem fât da dal mâsi che, môsi da la fôrsa ed l'âcva, a batîven i tşû, més int l'âcva, fîn a fêri dvintêr môrbid e fés. Dal 1614 la strêda la pôrta sté nòm; égh pasêva ûn di canêl ed la sitê e per còst l'é sèimper stê un pôst ed lavōr industriêl che druvêven la só âcva. Int al 1680 a gh'é stê muntê un impiânt per maşnêr al piòmb; int al 1683 'na calgaría per pèli l'à més in pē 'na lamintânsa di şvinânt e 'd un filatôj.

 

* Vía Antonio Allegri 'na vōlta ciamêda Strêda ed la Fôsa ed Sitadèla: la strêda l' ēra ed fiânch la fôsa ed la Sitadèla lòngh i fiânch a sîra, a mezdé e a matèina e sgnêda cun sté nòm ind l' èstem dal 1717.

 

*Cōrs Garibaldi 'na vôlta ciamêda Vía ed la Gêra: la grôsa vía , ch' la traversêva al quartêr tra mezdé e sîra ed la sitê, la cumbîna cun 'n antîgh lèt dal Cròstel, che dal gêri l'à ciampê al nòm.  Al canêl l' ēra stê spustê da la pêrt a sîra, a la metê dal '700 é stê fât un listòun o marciapē per la Fêra che dal 1601 la s'é tgnûda ché tót j ân fîn al 1861.

 

*Viêl Umberto I 'na vôlta ciamê Strêda ed la Muntêda: sté nòm, ind i documèint dal 1440 e dal 1500 ,al vîn dê a propôşit di dân che la strêda la gh'îva ògni tânt per cōlpa dal j aluviòun dal Cròstel. As pōl pinsêr che al nòm a desgnés dal fât che la strêda la muntêva dal turèint, che fîn al 1600 al pasêva per Piâsa Cadorna, a la sitê.

 

*Vía ed la Vēza e Vía Spallanzani 'na vôlta l'ēra 'n vía ónica ciamêda Vía a i Mulèin: la grân pêrta di canêl ed la sitê a s' unîven in un pûnt atâch a l'inési a sîra ed Vía Ferrari Bonini e andêven fōra d'ed sòta dal mûri cun 'na bòta o vēza. Ind la zôna à lavurê per divêrs sècol un mulèin.

 

*Vía Sân Chêrel: in tèimp indrē ciamêda Vía dal Pûregh. Al pôrdegh êlt 'd un palâs lòngh la véia al fêva pêrt dal palâs ed la lâna ciamê Palâs di Mercânt dal Pân, fât int al 1500. Int sté fabrichê a gh'ēra al Pûregh, dóve cun l'âcva se spurghêven i tşû ed lâna da i grâs tirê só ind la lavurasiòun, d'ed ché al nòm Pûregh.

 

*Vía Galgana: la tôt al nòm dal mulèin dó 's maşnêva al gargâli e dal j êtri sustânsi d'êrbi necesâri a la cûnsa dal pèli.

 

*Vía Navòuna: fōrsi al nòm al deşvîn dal un mulèin dal XVII sècol ciamê Mulèin nōv.

 

*Quartêr ed la Rôsta: Rôsta l'ēra al nòm 'd un mulèin, al gh'ēra incòra a i prém dal Novsèint,  ch' al gh'îva la Rôsta ch' l'ēra 'na ciâvga o 'na grêda mésa in môd da fermêr la rôba grôsa che, purtêda da la corèint, la prîva incastrêres ind al pêli dal mulèin.

 

*Bûş dal Sgnōr: al nòm as riferés al tâj fât ind l'êrşen dal Canêl ed Sècia per fêr 'n êter canêl vrû da Borso d'Este (sgnōr ed Rèz int al 1466) per só fradèl Sigismondo  sgnōr ed Sân Martèin per purtêr l'âcva int al paèiş ed la bâsa.