Salòun dal Comèdi

 

Da Salòun dal Comèdi a Teâter

 

Tr' al XVI e al XVII sècol la vècia sêla ciamêda ''di Pretōr'' o ''Pretōria'', ch' l' êra servîda per al riuniòun dal Cunséli póblich, ind al vèc Palas dal Comûn (adèsa Palâs dal Mûnt ed Pietê), la vîn cambiêda in ''Salòun da Comèdi''.

Bèle dal XV sècol, l'istèsa sêla la gnîva ciamêda ''Sêla dal Balòun'' druvêda pr' al ''zôgh dal balòun'' e tânt' êtri ativitê póblichi e privêdi cme la scōla ed pitûra e còla de schêrma ch' l' é stêda in ativitê dal 1555 al 1763. Sté ambiĵnt, ch' l' êra al prém piân, dal Palâs, d'ed sōver al pôrdegh vêrs la Via Emélia, al gnirà afitê ai privê fîn al 1617 cun al permès dal Cmûn ch' a 's tîn al dirét ed druvêrla, quând a 's in preşèinta  l'ucaşiòun, per êter propôşit.

Al cambianèint ed la lêrga sêla l'é stêda decîşa int al 1568 in ucaşiòun ed la vîşita ed la duchèsa Barbara d’Austria, fiōla ed l'Imperadōr Ferdinando e mujêra 'd Alfonso II d'Este.

L'ân dôp la duchèsa l'é gnûda a Rèz e a la só preşèinsa a s' é inavgurê al Salòun cun l' ''Alidoro'' tragèdia mai recitêda ed Gabriello Bombasio o Bombace.

A l'inési la sêla la 's peşêntêva cme tót i teâter ed cōrt ed ch' l' època: tribûni cûntr' a i mûr cun al pêlch di prîncip  al cèinter ed la platèia.

Al prém teâter al duvîva avèir sōl un gîr ed pêlch cun al spâsi centrêl ocupê da bânchi e scrâni. I spetâcol a gnîven fât cun regolaritê che a chersîven ind al tèimp dal caranvêl e 'dla fêra ch' la gnîva fâta fîn dal 1600.

Int al 1624 in ucaşiòun ed 'na sistemasiòun dal Salòun è stê preşentê 'na prupôsta ed costruîr al pelchsènich e i pêlch, i lavōr în stê dê a j architèt Antonio Affarosi e Gaspare Vigarani che, int al 1656, l'é stê ciamê a Parigi da Luigi XVI per fêr al Teâter dal Tuileries.

Int al 1635 dvintêda trôp e-strèta, soquânt e-sgnōr dal Cunséli àn dmandê ed "…far sì che la Sala diventasse un luogo molto ampio e capace per comedie, tornei et altri simili spettacoli", e in pió ed tirêr só di palchèt prenotê "… che solo pochi dei Signori di questo Consiglio vi hanno palchetti". L'ân dôp al Teâter dal Comèdi l'êra bèlo prûnt e ind i prém dé dal 1637 la piânta di palchèt l'é stêda depoşitêda ind al mân 'd un nudêr per al pronotasiòun. A sèmbra che la sêla la mişurés in lunghèsa 40 brâs (cîrca 26 mêter), in larghèsa  35 (cîrca 23 mêter) e che al pelchsènich al fós lòngh 32 brâs ( cîrca 21 mêter).

Int al 1675 a vîn tirê só, da Talami, al pêlch duchêl.

Int al 1682 Tommaso Costa al fà un restâver dal Teâter e l'arnōva al materiêl ed la sēna. Al pelchsènich al se şlòunga, da la pêrt a mezanôt, fîn a cuapêr quêşi tóta la Piâsa dal Mûnt dal dé d' incô. 
La platèia la gh' îva 'na piânta a ''U'' cun d' atōrna quâter gîr ed pêlch. Al lôgi êren divîşi da tramèzi e a 'gh prîven stêr da 4 a 6 persòuni l'óna, insém al facêdi êren piturê i stèma dal faméj proprietâri. In tót a 's cuntêven 100 pêlch e pió ed 100 pôst in platèia per un totêl ed cîrca 800 pôst. La sēna insém al pêlch l' êra fésa e fâta da casamèint in lègn cun un sfònd piturê insém a 'na tèila.

Int al 1695 'na grôsa anvêda la sfònda al tèg e la fà dimòndi dân. Per justêr i dân în stê ciamê i fradê Ferdinando e Francesco Galli Bibiena i pió grând architèt teatrêl ed l' època. I lavōr àn tratê ânca j adôb dal sufét, i pêlch e în stêdi divîşi al sēni per l' inavgurasiòun è stê ânca zuntê l'ûş dal sēni muvêbili.

Int al mâg da 1696, al tèimp ed la fêra, a la preşèinsa ed la duchèsa Carlotta Felicita, principèsa 'd Hanover-Brunswick, mujêra ed Rinaldo I è stê més in sēna al drâma poètich ''Almansone in Alimena"  só librèt ed Matteo Giannini e mûşica ed Carlo Francesco Pollaloro, sēni di fradê Bibiena.

Còl ch 'é stê ciapê cun i bilièt d'ingrès l'é stê druvê per paghêr al grôs restâver. Per al bisògn ed sèimper pió spâsi, in cl' ucasiòun, ind al mûr ed frûnt a s'é tirê só ânca 'na câmbra tachêda pr' âria d'ed sōver la Via Emlia tgnûda só da un gabiòun, a 's vèd bèin ind al vidûdi ed la sitê fâti da Giovanni Andrea Banzoli ind al 1720.

Int al 1714 sté gabiòun l'é stê şlarghê da Giovanni Maria Ferraroni ciamê al Brîga (perché l'êra un tâca lît).

La sêla l'êra lònga 60 brâs (cîrca 39 mêter) e lêrga 26 (cîrca 17 mêter) cun 130 pôst in platèia.

Al  Crocioni int al 1907 al scrév che al têater arşân '' … salì in tanta reputazione per cui fino ai tempi nostri è stato riguardato uno dei più cospicui e celebri teatri italiani"

Di êter lavōr pió o mēno impurtânt, tra quisché un cambiamèint ed la boca dal pelchsènich fâta dai fradê Antonio e Carlo Cugini sòta la diresiòun ed l'architèt e mèister dal sēni al venesiân Tommaso Bezzie, nōv palchèt e al pêlch duchêl în stê j ûltem arnōv fât préma ed l'ûltma stagiòun.

Ind la nôt dal 6 ed mêrs 1740 un grôs incèndi, fôrsi piê a pôsta, int trèi ōri l'à ruvinê dal tót al Teâter e l'à scunquasê tót i mûr,  l'é stê arfât cme Teâter ed la Sitadèla ind al pôst dó adèsa a gh'é al Teâter Ariôst.

 

Franchi un crunésta dal tèimp, al cûnta acsé cla nôt: ''… verso le ore dieci sonate, fu risvegliata tutta la città dalle campane del Duomo, dell’Orologio e di Sa Prospero, che cominciarona a suonare campana a martello da fuoco per un incendio spaventoso nel Teatro, che senza umano riparo minacciava di voler passare al camerone del Santo Monte di Pietà e dell’Hosteria del Cappello, ragioni della città, pieno di fieno e fascine, ma la moltitudine accorsa degl’operari muratori con gl' opportuni tagli impedì il corso delle fiamme ne’ circonvicini edificij, non però in guisa che non ardesse tutto intero il tetto, scene, palchi e legnami di tutt’altro di esso Teatro, con ruina ancora di parte delle muraglie nello sfasciarsi e precipitare li grassi e lunghi travi, e così la Città resto priva d’un loco per li nobili spettacoli che l’anno antecedente era stato ridotto all’ultima perfetione, ed era de’ famosi d’ Italia per le Opere grandiose in esso rappresentate … ''