Teâter Ariôst

La facêda

L' intêren

Al nâs insém ai fundamèint dal Teâter ed la Sitadèla, ch' l' ēra stê tirê só tr' al 1740 e al 1741 e tôt da un disègn 'd Antonio Cugini (1677-1765), bruşê da un incèndi ind al 1851; al Teâter l'ēra ciamê acsé perché l'ēra atâch a la Sitadèla vrûda da i Gunşêga (a la fîn dal 1339) ind al peréiod che Rez l'ēra gvêrnêda da lōr. La pêrta mìa bruşêda la vîn justêda e dêda a la Socetê Filarmônica e a 'na cumpagnìa ed corésta ed la sitê, préma ed tót pr' i spetâcol lighê a i festegiamèint al tèimp dal Caranvêl. Ind l' ân dōp, al 1852, a nâs al ''Teatro Filodrammatico'', ch' l' armâgn, fîn al 1857, l'ónich teâter arşân e ch' al vîn druvê pr' i spetâcol ed mariulèti e buratèin.

Ind al 1859, al Teâter al gh' à bişògn 'd èser rinfursê, pr' al spèişi trôp êlti al Comûn al decéd ed vènder al vèc fabrichêt. Cîrca vìnt' ân dôp "…per iniziativa di alcuni e per munificenza di altri fu costruito il Politeama Ariosto" (da ''I Teatri di Reggio nell'Emilia'' ed Giovanni Crocioni 1870-1954). Mó 'na scréta ed Prospero Viani (1812-1892) la fa savèir che Ulderico Levi l'à 'vû al trèin a grâtis e che, ind al 1877,  a vîn dê al vìa a i lavôr da Roberto Levi ch' al dà l'incâregh a l'architèt Achille Grimaldi ed tirêr só al teâter, ch' al vîn finî l'ân dôp. Al vîn arfât cun al 'stèsi idèj dal vèc teâter e al vîn dedichê a Ludovico Ariosto, al poēta nasû a Rèz int al 1474. La ricostrusiòun la vîn fâta cun la lôgica dal ''politeâma'', oséia 'd un teâter adât sia a i spetâcol ed próşa che a quî cun i cavâj; al teâter al gh'à dal j impalcadûri ed ghîşâ; la galeréia l'é a fōrma ed mèz sêrc; al sitèma a pêlch, mantgnû pr' al secònd ôrdin, l' é cambiê ind al prém e ind al têrs da galeréi ónichi. Ind la platèia a 'gh vîn fât un mecanîşom ch' al permèt 'd alvêr al pavimèint fîn a l' altèsa dal pelchsènich ch' l'é progetê apôsta pr' i spetâcol di cavâj, alōra, ed grân môda.

Al soterâni dal teâter l'é preparê per di spetâcol 'd artést şvêl ed mân.

Ind al 1927 a 's mèt mân a 'na grôsa revişiòun: a vîn zuntê la bûşa ed l'orchèstra, a vînen tôti vìa al j impalcadûri pr' i spetâcol cun i cavâj. Ind l' istèsa ucaşiòun al Teâter al vîn decorê ed nōv da Anselmo Govi cun pitûri a frèsch in stîl ûltem peréiod dal Modernîşom: dimòndi interesânt quî ed la cópla, cun dal figûri e di fât ed l' Orlando Furioso circundê da 'na fâsa dóve a vînen citê i prém vêrs dal poēma: 

''Le donne, i cavallier, l'arme, gli amori, le cortesie, l'audaci imprese io canto''.

Al teâter dal Setsèint al vîn butê zò, mó a 's vèden incòra i sègn lòngh la fîla dal clòuni dal pôrdegh ch' al sègna i cunfîn ed la parèida a mezdé cun Côrs Cairoli e, mó incô an 's vèd pió perché l'é stêda murêda, la pêrta bâsa ed la facêda ad êrch dal dé d'incô.

L'ûltem grôs intervèint ed restâver dal teâter l'é stê fât dal 1981 al 1984 cun ed j intervèint cme: 'na grôsa spultiêda, è stê butê zò dal pêrti pericolōşi, rifursê o arfât di piân (préma ed tót còl dal pelchsènich) més zò di pavimèint nōv. Al Teâter, ch' l' é stê druvê ânca cme sêla da cínema, dôp l'arnōv ed l'81/84 l'à cumincê a fêr di progrâma, in môd regolêr, de spetâcol ed próşa e cuncêrt ed mùşica clâsica e dal dé d'incô.

Incô al Teâter a 's preşèinta cun l' intrêda a quâter cantòun, cun quâter clòuni piturêdi ed fîn mêrmel cun trèi pôrt 'd ingrès, cun al pavimèint a la venesiâna e al decorasiòun dal sufèt a la bòuna. A dréta a 's và ind al guerdarôba ch' la gh'à, in 'na parèida, al bóst ed Maria Melato (1885 - 1950). L' ingrès préma ed la sêla al gh'à un sofét dubê cun richèsa in stîl ûltem peréiod dal Modernîşom cun anzlèin, cavròun, amurèin e leopêrd. Al pavimèint l' é in melmurèina cun decorasiòun a i lê.

Al Teâter al gh' à un vêş ed 780 pôst, la stagiòun ed próşa la cumîncia, ed sôlit, in novèmber per finîr in mêrs.