Al Scarpasòun

 

Al Scarpasòun l'è 'na specialitê carateréstica ed la bòuna cuşèina arşâna, ind al tèimp la só risèta an n'è mìa cambiêda. L'è 'na tôrta salêda l'è fâta da un fònd ed pâsta ed farèina mìa alvêda (a 's pōl druvêr ânca farèina ed furmintòun), âcva, destrót e sêl ch' la vîn pó impîda da 'n impâst de spinâs o bêdi arpasê in un sufrét preparê cun sigòla, lêrd, s' al piêşen, âj e dal j êtri spèsi, a s' égh zûnta dimòndi Grâna stagiunê cme ménim 24 mèiş (radû) e dal pân ânca ló radû al tót al vîn sarê cun n' êter fôder ed pâsta, sfuracê cun i dèint ed 'na fursèina, sparpagnê ed lardèin e destrót ed nimêl (cundimèin carateréstich ed la cultûra padâna) e côt ind al fōren.

'Na vōlta la cutûra la gnîva fâta ind al fōren dal pân, in tóti al cà da cuntadèin a 'gh n' êra ûn, e dèinter ind al sôl ch' l' êra un stâmp rotònd in râm, ch 'al gh'îva tri pē e un mânegh ed fèr fisê ind al mèz per prèirel girêr e fêr in môd ch' la cutûra la gnés pêra, ed diferèinti amzûri al prîva èser pió de sânta centémeter. Ind i tèimp indrê, quând al fōren da pân l'êra fōra da la cà da cuntadèin, e a 's duvîva justêrel o fêrel ed nōv, la bòca l'êra fât ed l ' amzûra ch' a 'gh pasés al sôl ed cà.

Al pōl èser magnê chêld o frèd daquê da un bòun Lambrósch.

Fîn a pôch tèimp fa al Scarpasòun l'êra un piât de stagiòun: da la fîn ed zògn fîn a i Sânt, al peréiod ch' a vînen só al bêdi, adèsa an n'è piò acsé al 's pōl catêr bòun in tót i peréiod ed l'ân.

Al s' es ciâma ''Scarpasòun'' perché ind la só preparasiòun, al faméj cuntadèini puvrèti ēren sôliti a druvêr ânca al fóst biânch, oséia la schêrpa, dal bêd.

Ânca se al tōrti fâti ed pâsta e êrbi i catòm in gèner ind la cusina cuntadèina ed diferèinti regiòun d' Itâlia, la risèta dal Scarpasòun e la só preparasiòun, cme còla da che indrē, al fân descumpâgn dal j êtri  tōrti salêdi e storicamèint la só nâsita la pōl èser gnûda sōl ind la pruvîncia ed Rèz.

A gh' è ânca al Scarpasòun muntanêr, ch' a 's fa ind la zôna ed Caselnōv di Mûnt-Carpèida dóve a l'impâst dal verdûri égh vîn zuntê al rîş côt ind al lât e l' impâst al vîn mìa quacê. Sté Scarpasòun muntanêr l'è stê purtê só dal mundèini che dal nôstri muntâgni a se spustêven ind la Bâsa da mêrs a utòber a tôr via al j erbâsi ind al rişêri e che gnîven paghêdi cun un chîlo ed rîş al dé.

Tót j ân, a la fîn ed la têrsa smâna ed lój, a 's tîn in piâsa a Carpnèida "Lo Scarpazzone in forma", trî dé dedichê al Scarpasòun.

 

Un pô de stôria

L' ôrt al gh' à 'vû un pôst impurtânt ind la cuşèina nustrâna, préma ed tót in pianûra, l' à ispirê dimòndi risèti, tra còsti, al Scarpasòun l'è al pió famōş e, fôrsi, al pió stimê. L'è ûn di prodòt ech nâsen ind la cuşèina puvrèta e dòunca l'é al sègn dal j antîghi abitódin cuntadèini ed la pruvîncia ed Rèz e di sō prodòt.

A 's cûnta ch' al sia nasû, apûnt, ind l' ambiĵnt cuntadèin oséia dal mân sapiĵnti ed 'na vècia rezdōra impgnêda ind la cûra di fiō e 'd la faméja, la vèira regîna ed la cà emiliâna, dal só mân a dipendîva la gestiòun ed la cà e còla ed la cuşèina. E difâti l'è la rezdôra ch' l' è incarichêda ed preparêr al magnêr e ch ' la 's impègna a mudêr còl ech gh' è ind la dispèinsa insèm a i prodòt di câmp e 'd l' ôrt, in piât savurî.

Ind al cōrs di sècol ind al diferèinti regiòun italiâni la preparasiòun dal magnêr cun la pâsta e al verdûri în dvintêdi descumpâgni da regiòu a regiòun mó în sèimper armêşi ind al j abitódin ed la cusèina popolêra.

Al Scarpasòun però al 's arcgnòs dal tōrti d'êrba cuşinêdi ind al j êtri zôni per la mancânsa ed la ricôta e d' j ōv. Difât còl ch' agh vòl pr' al pést în al j êrbi vèirdi ed l' ôrt, insèm a i prodòt caraterèstich e nôbil dal teritôri arşân: al furmâj Grâna dimòndi stagiunê e i prodòt che deşvînen da la chêrna dal nimêl pèiş druvê ind la lavurasiòun dal j indóstri di salóm.

Mó, cme in tânti risèti ed la nôstra cuşèina, l' uşânsa cuntadèina la s' è incuntrêda cun l' uşânsa ebràica: la pâsta mìa alvêda ch' l' arvòja al pést la pré èser 'na cunfèirma. Ind la nôstra sitê difâti a gh' êra 'na grôsa comunitê ebràica, a lê a 's dêven dimòndi dal nôstri specialitê ed cuşèina.

Al Scarpasòun l'è nê, prubabilmèint, ind al fōren ch' l' êra ind al ghèt in Via ed l' Aquila, ind al cèinter ed Rèz, e da la comunitê ebràica al s'è stremnê in tóta la sitê.

Al ligâm specêl tr' al j abitódin e al lavōr ed l'òm al fa sé che al Scarpasòun al sìa, incòra incô, 'na pêrta impurtânta ed  j ûş ed la cusina arşâna e al sìa fât sōl ind la pruvîncia ed Rèz.

 

Al 7  ed setèmber dal 2007 a s' è costituî al Cunsôrsi dal Scarpasòun Arşân. Sté cunsôrsi an n'è mìa pr' al guadâgn e al gh' à cme mîra principêla còla ed promôver, difènder e jutêr la produsiòun e al comêrc dal Scarpasòun Arşân e ânca l'ûş dal nòm carateréstich.

 

Curioşitê.

La pietânsa l'êra acsé cgusûda e bèin vrûda da j arşân che, a la fîn ed l' Otsèint a' s fêven dal gâri, promôsi dal coperatîvi per fêr al Scarpasòun pió bòun, dóve agh tulîva pêrt tóta la comunitê. De sté gâri òna l'è armêşa famōşa e còsta l'è la préma pêrt ed l' avîs ed la prōva:

L'avîs al cuntinvêva cun al regòli d' iscrisiòun e 'd gâra.

In cl' ucaşiòun la prōva l'è stêda vînta da la Coperatîva ed Cunsòm di Cavasōl.