Sân Mavrési

 

 

L'é dimòndi prubâbil che al nòm ed la Véla al desvègna dal nòm ed la cēşa, dedichêda a Sân Mavrési, ch' la s' câta a cîrca 4 chilômeter dal ceinter ed Rèz insém a la Via Emélia e a matèina vêrs Mòdna.

Abitêda fîn da l' època rumâna alōra l'ēra al pōst dóve a fêven al tòmbi e i monumèint fenerâri. Al tèimp ed la costrusiòun dal stâbil dal scōli ed Sân Mavrési è stê catê 'n' interesât impiânt per al cambiamèint ed diresiòun ed l'âcva. Int al schêv è stê tirê fôra 160 pès,  tra quisché di capitê, dal furmèli, basrilēv e dal lâpidi; secònd l'uşânsa di rumân i monumèint funerâri a gn'îven tirê só atâch al strêdi ed pasâg, incō sti rèst în tgnû da cât ind i Musèi Cévich ed Rèz.

Al torèint Ròden al travêrsa prôpria a Sân Mavrési la Via Emélia e bèle dal mél gh'ēra un pûnt ciamê pûnt Plê o Piât che, dôp èser stê butê zó, l'é stê tirê só da Sigismondo Malaguzzi che da ch' al pêrt lé al gh'îva bòuna pêrta dal sô proprietê.

A Sân Mavrési a gh'ēra ânch un castèl ch' l' ēra a mezdé lòngh al cōrs dal Ròden a cîrca ûn chilômeter  dal pûnt Plê.

De sté castèl ciamê ''Castrum Rodano'' a's gh' àn nutési bèle int al 1021.

Int al 1066 a rişûlta che Adalberto fiōl dal pôver Guido e Odelberga e anvōd 'd Adalberto da Rèz al regâla 'na pêrt dal proprietê ed la capèla ed Sânta Marèia dal Castèl e al castèl dal Ròden al cunvèint ed Sân Prospêr ed Rèz.

Int al 1193 un diplôma ed l'Imperadōr Enrico VI l'à permés al Veschév ed Rèz 'd avèir indrê 'na bòuna pêrta ed la Cōrt dal Rôden.

Al nòm ed la Vèla ed Sân Mavrési a 's vèd la préma vōlta in un documèint dal 1126.

Ind l' èstem dal 1315 dal Cmûn ed Réz a 's sègna la Véla cme pêrta ed la sitê.

In un documèint dal 1447 Véla Sân Mavrési l'é citêda insèm al Cmûn dal Rôden (fôrsi a 's intendîva al pôst in dóve l'ēra al castèl).

Dôp an s'é pió vést, ind i documèint, al nòm "Castèl dal Rôden", a gh'é armêş sōl al nòm ''Castèl'' per sgnêr al nòm dal pôst, invēci a gh'é armêş al nòm ed Véla Sân Mavrési.

Incō Sân Mavrési l'é un quartêr ed Rèz e al fà pêrt ed la Sèsta Circoscrisiòun.

 

La Cēşa

 

Tirêda só d' atōrna a l' XI sècol l'é stêda cunsacrêda fr' al 1140 e al 1149 dal Vèschev ed Rèz Adalberto, la dipendîva dal başélica ed Sân Prôsper, la gh' à paghê al dècimi fîn al XVI sècol.

Int al 1575 la cēsa l'é drē andêr in ruvîna e al Vèschev Rangone l'à fât arfêr al tèg

Per tót al al 1600 l'é stê un conténov justêrla e restâvrerla  e a la cēşa  a s égh zuntêva di pès in manēra scumbinêda.

Int al 1171 j architèt Giuseppe Vergnani e Gaspare Bazzani àn fât 'd impurtânt restâver e arfât pêrti ed la cēşa.

Tra la fîn dal '700 e  inési ed l'800 l'architèt Barlaam Vergnani l'à arnuvê ed nōv tót al stâbil.

Int al 1814 a sègvit dal canunêdi ed la batâlia dal Rôden l'é stêda quêşi tirêda zó e dôp ed pôch arfâta. Per arcurdêr la batâlia, atâch a la facêda ed la cēşa nōva, è stê murê 'na bâla 'd canòun.

Int al 1832 a sègvit dal teremôt l'à subî di grôs dân e int al 1882 per cûnt dal Cmûn ed Rèz l'inzgnêr Pio Casoli la rinfursê tóta l'usadûra. La tòra dal campâni l'é stê alvêda e pió têrdi finîda cme a 's vèd al dé d'incô.

Sân Mavrési valorōş legionâri rumân e cavaliêr mârtir l'é figurê in un bèl muşaîch insém a la facêda ed la cēşa.

 

Al Pûnt Plê e al Mulèin

 

Al gh'ēra bèle int al 1000, al Pûnt l'é stê arfât e şlarghê da Sigismondo Malaguzzi a i tèimp ed Ludovico Ariosto e prôpria l'é atâch a gh'é ''Al Maurisiân'' la cà che dal famōş  Poēta arşân l' arcôrda ind al tersèini 39-40-41 ed la IV Satira.

Al Pûnt l'é stê teâter ed tânt fât: fîn dal 1217 lé atâch, tra Sân Mavrési e l' Uspési,  a 's fêva la Fêra ed Rèz e, cunsiderê pôrta ed la sitê, l'ēra al pôst ed la culiĵnsa dal j avtoritê e persunâg impurtânt che deşgnîven da Mòdna, mó l'é stê ânca teâter 'd imbuschêdi , scûnter e batâli: int al 1326 l'eşêrcit guêlf l'é arivê al Pûnt l'à més a fèr e fōgh la burghêda, int al 1345 Nicolò d'Este l'é stê fermê ind al tentatîv ed cunquistêr Rèz, int al 1648 j abitânt ed Sân Mavrési àn patî 'na saczêda da pêrt ed trópi francèişi che pasêven d'ed lé pr'andêr a Rèz e a la fîn la famōşa batâlia dal Ròden int al 1814.

A şvèin al Pûnt Plê a gh'ēra al Mulèin ed Sân Mavrési ânca còst arcurdê da l' Ariôst ind al tersèin ed la IV Satira. Al fabrichêt a fiânch dal pûnt, ânca  s' l' é cambiê dal tót, al gh'é incòra al dé 'd incō.

Al 28 ed zógn dal 1438 Valerio Valeri Malaguzzi l' utîn, cun rôgit dal Nudêr imperiêl Antonio Catellani Ruggeri ed Frêra, al dirét de sfrutêr al j âchev dal Bazarōla, dal Ròden e d'êtri surzèi dal pôst pr'al funsionamèint dal Mulèin ed Sân Mavrési, i Malaguzzi àn mantgnû al dirét dal j âchev e al Mulèin fîn a i prém ed l' 800.

Int al 1888 dôp l'unitê d'Itâlia al mulèin al vîn nutê ind al censimèint cme ''Mulèin Ariôst''.

La rôda dal mulèin l'é armêş in funsion fîn vêrs la metê 'd j ân 1950 pó l'é stêda cambiêda cun di mutōr elètrich, adèsa, in cól stâbil, a 's égh fà tót n'êter lavōr.

 

La batâlia dal Ròden

 

La batâlia l'é stêda fâta d' atōrna al Pûnt Plê tr'al 6 e al 7 ed mêrs dal 1814.

A cól tèimp la potèinsa e la popolaritê ed Napoleòun l'ēra drē andêr vêrs al bâs dimòndi a la şvêlta.

Al Vicerè ed Napoli al generêl Gioacchino Murat, cugnê ed Napoleòun, al fîrma un tratêt d'aleânsa cun l'Austria e al mânda al trópi cûntra al Vicerè d'Itâlia Eugenio Beauharnais, fiulâster ed Napoleòun. Dôp divêrs e-scûnter sucès ind la Vâl Padâna fra i schieramèint nemîgh, al traditōr Murat, l'ōrdna al trópi, cmandêdi dal generêl Michêle Scarascosa, 'd asalîr Rèz incòra controlêda dal trópi frânco-italiâni. Al trópi ed Murat arivêdi insém al pûnt da la pêrt ed Mòdna a câten, da ch' l' êtra pêrt, al trópi in difèişa ed Rèz in lénia in mèz a i buschèt e al costrusiòun in muradûra. Al destacamèint l'ēra cmandê dal generêl Filippo Severoli che mèinter l'ēra a cavâl insém a la Via Emélia l'à ciapê un cōlp ed canòun in un znôc, sucōrs l'é stê purtê ind la véla dal Cûnt Guicciardi dóve al chirûregh Cesare Dallari, per salvêregh la véta, a 'gh tajê la gâmba dréta. Ind al fratèimp un manépol dal trópi àustro-napoletâni àn traversê al Ròden pió in zò, în rivê adôs al trópi frânco-italiâni che, ânca impresiunêdi per avèir pêrs al cmandânt, j àn bandunê la puşisiòun, còst la permés a j aversâr 'd ocupêr al Pûnt. Dôp, al trópi dal generêl Scarascosa, àn fât pōca fadîga a ciapêr Rèz mèinter quî ch' àn pêrs àn otgnû, da i vincitōr, al permès ed ritirêres vêrs Guastâla.

Dôp avèin vînt la batâlia Murat al và dèinter a Rèz dóve al câta a spetêrel al Vèschev, al Podestê e al personalitê pió impurtânti ed la sitê. Sibèin Murat l'îva dê la só parôla ed la sitê, al só trópi a 's în abandunêdi a 'na bestiêla saczêda.

 

Al tersèini ed la IV Satira in dóve Ludovico Ariosto l'arcôrda Rèz, al Maurisiân, al Ròden, e al Mulèin:

 

Già mi fur dolci inviti a empir le carte

li luoghi ameni di che il nostro Reggio,

il natio nido mio, n’ha la sua parte:

il tuo Maurician sempre vagheggio,

la bella stanza, il Rodano vicino

da le Najade amato ombroso seggio

il lucido vivaio, onde il giardino

si cinge intorno, ‘l fresco rio che corre,

rigando l’erbe, ove poi fa il Molino.

La cēşa

(Wikipedia) (1)

(1) Guerda al Noti