|
Rivêlta |
|
La cēşa ( da Wikipedia) |
|
Rivêlta l'é óna dal j antîghi Véli ed Rèz, l' a 's câta a mezdé e a 7 chilômeter cîrca dal cèinter insém a la Statêla 63 dal Srèj. Adèsa la fà pêrt ed la Circoscriziòun "Sud" e la cûnta pió o mēno 6.000 abitânt. A parèir ed soquânt al nòm Rivêlta al deşvîn da "Ripa Alta" nòm dê a cól pôst lé perché l'ēra mésa insém a 'na rîva êlta fâta, ind i tèimp antîgh, dal Cròstel ch' al pâsa a matèina ed la frasiòun. Secònd Fernando Fabbri al nòm al gniré sèimper da "Ripa Alta" mó al sré al nòm 'd un Castèl ch' l' ēra da st' al pêrti. Cól Castèl al fêva pêrt ed 'na Cōrt Imperiêla ch' la vîn pó dêda al Viscûnt Ingelberto ed Pèrma, ch' la dvèinta pó proprietê dal Vèschev ed Rèz ch' la pâsa pó in mân a i Cûnt De Palude fîn a quând la vîn divîşa tra i divêrs sgnurôt dal pôst. Al sît al rişûlta, dôp che în stê catê di rèst antîgh, abitê da fîn da l'etê da fèr. In un documèont ed l' '857 a 's pêrla che insté zôna a gh'é 'n' "ecclesia Ripa Alta", in 'n êter documeint dal 902 a 's pêrla ed 'na "Ripa Curtis", in 'n êter ed 'na "Pieve" e in ûn dal 1059 'd un "Castrum" (castèl). Dôp èser stêda sòta al gvêren Imperiêl Rivêlta la dvèinta proprietê di Canônich ed Rèz. Int al 1315 la dvèinta un Comûn léber dôp la dvèinta frasiòun ed Rèz. Int al 1316 al Castèl, ed proprietê di Da Palude, al vîn bruşê da 'n' incèndi. Int al 1723 a cumîncen i lavōr, finî pó int al 1750, ed la grôsa Vèla Duchêla fâta fêr da Francesco III e Carlotta Aglae d'Orléans só mujêra. Int al 1869 l'é stêda óna dal prémi Véli arşâni a 'd arlbêres a la tâsa dal maşnê dal 7 ed lój dal 1868 andêda in vigōr al prém de znêr dal 1869. Int al 1873 a Rivêlta a 's fònda la préma coperatîva ed la pruvîncia: la "Società anonima cooperativa di consumo e di risparmio fra i lavoratori". Int al 1879 al vènditi de sté coperatîva a rîven a la bèla céfra ed 14.000 frânch. Int al 1880 al magaşèin, fîn alōra riservê a i 400 sôci, al vîn cambiê in un spâc ed gèner alimentêr avêrt al póblich e a vîn avêrt al dō sucursêli ed la Baragâla e di Canêl che int al 1882 al dvèinta indipendèint. Int al 1874, da un gróp 'd 80 sôci quêşi tót muradōr, a nâs la "Società di mutuo soccorso tra i lavoratori". Ind j ûltm' ân la Véla l'à subî di grôs e modêren cambiamèint, al cèinter l'é quêşi tót arnuvê, la s'é şvilupêda lòngh a i dû âs stradêl che la travêrsen: la Statêla 63 e via Sant'Ambrōş ch' la pôrta a Muntchêvel.
La cēşa La cēşa ed Sant'Ambrōş, bèle numinêda ind i documèint al tèimp dal vèschev Sigifredo (vèschev ed Rèz da l' 844 a l' 857) l'é arcgnusûda cme Pēv sōl int al 1144. Int al 1302 la dà al dècimi a la cēşa dal cunvèint ed Sant'Ilâri ed Pôrta Castèl a Rèz. D' atōrna al 1832 la préma cēşa la vîn tirêda zò e int la 1848 a 's cumîncia a tirêr só còla nōva só prugèt ed Giuseppe Fontana controlê da Domenico Taddei sòta la diresiòun ed l'inzgnêr Luigi Croppi La facêda l'è divîşa in trèi pêrt cun un fruntespési a teriângol ch' al côpia al soverpôrta dal purtòun d'ingrès. Ind al dō néci a i fiânch ed l'ingrès a gh' êren dō stâtvi ch' a fêven vèder, in un môd un pô grēz, Sant'Ambrōş e San Zidōr fâti da Don Gaetano Stefani curê ed la cēşa. L'arlòj ed la tòra, a la fîn ed l' '800 l'êra spustê pió in bâs sòta la cèla dal campâni. Dèinter a la cēşa în tgnû da cât quêder d'altêr ed Francesco Camuncoli (1745-1825): ûn cun la Madòna cun al Bambèin, Sânta Luséia, Sânta Giólia, Sân Flép Neri e Sânta Liberêda e 'n êter cun Sân Juşef cun al Bambèin, Sân Luîg, Sânt'Eurosia e Sân Zvân. A gh'é ânca dō tèili dal '500 cun Sân Francèsch e Sân Girôlem. Al côro in lègn al deşvîn da la cêsa dal cuvèint ed Sant'Ilâri ed Pôrta Castèl tirêda zò a la fîn ed l' '800. I dû côro în ôpra dal şvéser Antonio Bernasconi. |