Piâsa Cèca

 

Vésta dal dedrē dal Dôm

Vèsta dal sagrê ed la Başélica

In Piâsa Grânda e a dréta dal Dôm ind al Palâs di Canônich a s' arvés un vultòun ch' al lōga un pasâg ''secrêt'': l' é al Burlèt, 'na strêda céca e quacêda, un pcòun ed mònd orientêl, pîna ed butèighi e 'd véta.

Burlèt l'unés Piâsa Grânda cun Piâsa Céca o Piâsa di Leòun mó uficialmèint Piâsa Sân Prôsper, l' é la piâsa pió carateréstica ed Rèz.

La piâsa la gh' à quêşi la fōrma 'd un retângol cun a trî lê di pôrdegh pîn ed butèighi, quî vêrs sîra a gnîven ciamê ''Pôrdegh dal Santvâri'' (perchè în sòta al Santvâri dal Dôm), quî vêrs mezdé ''pôrdegh di mercânt dal pân'' o ''dal j urtlâni'', quî a mezanôt ''pôrdegh di calsulêr'', ind al quêrt lê a gh' é la facêda ed la Başélica ed Sân Prôsper al prutetōr ed la sitê.

Al j urégin ed la Piâsa a s' arfân al X sècol cîrca, oséia quând al Vèschev Teuzone (979 – 1030) l' à fât tirêr só, ed drêda a la Catedrêla, la nōva cēşa dedichêda a Sân Prôsper.

Da cl' êtra pêrta ed la piâsa ed frûnt a la cēşa a 's vèden l'âbsida e la cópla dal Dôm e d' ed sōver a i pôrdegh al ''Santvâri dal Dôm'' che, fât ind al 1746 da l' architèt Giovanni Battista Cattani ciamê Cavallari, l' é 'na capèla céca dóve în tgnû da cât i dzôr ed la Catedrêla.

Al fabrichêt ed la Başélica l'é un bèl eşèimpi 'd architetûra barôca in mêlmer ròs ed Veròuna. La piânta l'é a crōş latèina e la gh'à trèi navêdi: la gh' à 'na cōpla ed l' Otsèint e 'n' elegânta facêta dal Setsèint cun òndeş stâtvi ed sânt. Insém al sagrê a gh'é sê stâtvi ed leòun in mêlmer ròs ed Veròuna fâti dal scultōr arşan Gaspare Bigi.

Fôrt l' é al cuntrâst fra la facêda ed la cēşa e la Tòra Campanâria (1536/70) l' é atâch, straordinâria costrusiòun con ôt lê e un di eşèimpi architetônich pió impurtânt dal Rinasimèint arşân, al progèt l' é stê apruvê da Giulio Romano (scutmâj dal pitōr e architèt Giulio Pippi (1499 circa – 1546) l'é stê a Ròma un di pió uriginêl sculêr e ajutânt ed Raffaello)

Piâsa Céca cun i banchèt e al só marchê, ch' a 's tîn al martedé e al venerdé, la rapreşèinta incòra un di pôst dóve j arsân a 's câten tót i dé; cun i sô muvimèint e i sô culōr l' é un di spâsi sitasdèin pió carateréstich.

 

Un pô de stôria

 

Fîn al 1466 la Piâsa Céca dal dé d' incô l' êra quêşî vōda mó bèle alōra a gnîva fât un marchê perchè al cà intōren a gnîven ciamêdi ''cà dal marchê'' e i pôrdegh, indóve a 's  arvîven al pôrti dal butèighi, ''pôrdegh dal marchê''.

In un documèint dal 1466, 'na delèbra ed la Comunitê, l' à stabilî che i banchèt druvêr pr' al masèl, ch' êren insém al sagrê dal Dôm e sòta Brulèt, a duvîven èser mési in un stâbil ciamê stâbil ''delle becherie'' tirê só apôsta, al 'stès ân, ind al mèz ed Piâsa Cèca.

Ind al 1505 a vîn şlunghê l' âbsida dal Dôm al stâbil dal pcheréi al dvèinta trôp a şvèin al la Catedrêla.  Dôp che divêrsi lamintêli dal Vèschev e di Canônich în rivêdi a j Ansiân ed la Comunitê e sicòma che al j Avtoritê a perdîven tèimp i Canônich a 's dân da fêr e ind al 1506 al pcheréi a vînen ''abrusate, ruinate et guaste''. La cuncluşiòun l' é stêda che a i rutâm ed la costrusiòun ed l'âbsida a s' é zuntê i rutâm dal fōgh ch' l' à bruşê al pcheréi.

In 'na nôta di Providimèint ed la Comunitê dal 1 ed mêrs dal 1510 a 's lês che al 9 ed fervêr 1509 è stê dê l'incaregh a un têl Antonio Montanari de sbujêr la piâsa da i rutâm acsé che al spâsi ed la piâsa al turnés léber pr 'al marchê.

Ind al 1558 i bânch ed la verdûra ed la Piâsa Grânda în stê spustê in Piâsa Cèca che d' alōra l'é stêda ciamêda ''piâsa dal j urtlâni'' ed cêr ''ed j urtlân''

Ind al 1625 a vîn dê al permès a i comerciânt dal gès de spustêres ind la piâsa.

Ind al 1651 ind la piâsa a gh'êra gnû dal cunfusiòun ind al licèinsi ed vèndita e Zódes dal Pruvésti l'à pruvê a mèter un pô d'ōrdin.

Ind al 1801 a s'é stabilî che la Piâsa la duvîva èser druvêda da i ''rivenderuoli'' mèinter i comrciânt a duvîven spustêres in Piâsa Maréia Madlèina la Piâsa Funtanèiş dal dé d' incô.

Ind al 1814 la Piâsa la ciâpa al nòm uficêl ed Piâsa Sân Prôsper mó per dimòndi ân j arşan la ciâmen ''Piâsa dal j êrbi''.

Ind j ân gnû dôp i divêrs restâver e arnuvamèint a l' àn purtêda ad èser còla cl' é al dé d'incō.