Palâs dal Capitân dal Pôpol

La facêda

D' ed ché a pasêva la cuntrêda Tacoli

Al dà in Piâsa dal Mûnt int al cōr dal cèinter stôrich ed Rèz, l'é óna dal testimuniânsi pió impurtânti dal Medioēv sitadèin. L'é incurunê da merladûri ghibelèini, l'é stê tirê só int al 1280

La stôria dal Palâs dal Capitân dal Pôpol la và via pêra cun la stôria ed la nôstra sitê: da i tèimp di Comûn e di Duchêt fîn a i nôster dé.

Dôp la môrt ed la Cuntèsa Matélda ed Canòsa, al 24 ed lój dal 1115, a nâs al Léber Comûn ed Rèz: la só stôria l'é sgnêda, a l'inési, da lôti 'ch an finîven pió e, int al 1278, da la nômina ed 'na nōva figûra ed zódes: al Capitân dal Pôpol.

Al Capitân dal Pôpol a 'gh vîn dê al cmând dal milési dal pôpol,  la nômina 'd "uomini buoni e sapienti" per mèter zò i Statût dal Pôpol, la diresiòun dal j Adunânsi e  di Cunséli e al dêv lavurêr  e tratêr in môd indipendèint i lavōr ch' a ghe spèten.

Insèm al Podestê al dêv badêr a la sicurèsa ed la sitê, tgnîr i cuntât diplomâtich cun l' èster e aministrêr la giustésia. A cól tèimp al Capitân dal Pôpol e al Podestê a stân ed cà tót dû ind al Palâs dal Comûn (còl che adès al vîn ciamê Palâs dal Mûnt ed Pietê), pr' al pôch e-spâsi, per tóti e dō al cârichi póblichi, int al 1280, la Comunitê la decéd ed cumprêr al dō cà a drê a véia dal Pescheréi (incō via Corridoni), 'ch a vínen tirêdi zò e, in mēno ed 6 mèiş, ind i sō pôst a vîn tirê só la cà pr' al Capitân, (óna dal dō cà tirêd zò per fêr al Palâs l' êra 'd Accursio da Reggio ch' a l'à vinduda perché al duvîva spustêres a Pâdva per andêr a insgnêr).

I palâs dal Capitân e dal Podestê în aşvèni a 's pèinsa alōra 'd unîri (per fêr 'na strutûra ónica e ânca per difèndri ed mèj ) cun dû cavalcavéia. Un cavalcavéia al partîva, cun 'na lògia fâta int al 1281, da còl che incō l'é al balcòun ch' al dà in Piâsa dal Mûnt (d' arcurdêr che l'alōra Palâs dal Comûn o dal Podestê al tgnîva tóta còla che incō l'é Piâsa dal Mûnt), int al 1313 sté cavalcavéia al vîn sarê e la pôrta la vîn stumpêda.

Cl' êter cavalcavéia al vîn fât ind la pêrta vêrs Piâsa Grânda, al vîn pó tirê zò tr' al 1913 e al 1916 al tèimp 'd un grôs restâver fât da l'inzgnêr Guido Tirelli.

Ind al mèz dal Palâs, in dóve adès a gh'é l'ingrès ed l'albêregh, égh pasêva la ''contrada Tacoli'' ch' l' unîva vìa dal Pescheréi (via Corrindoni) cun via Vittorio Veneto e la cuntinvêva cun al viasōl Curbèl d' adès.

Dôp la fîn dal peréiod di Capitân dal Pôpol ind al Palâs a gh'é stê, per dimòndi tèimp, sōl l'Aministradōr duchêl e per pôch ân, ind la préma metê dal '500, (ind l' ângol cun la Via Emélia) ânca la Zèca ed Rèz.

Int al 1461, per dêr alôg cun dignitê a la duchèsa Bianca Maria Visconti Sforza (1425 – 1468), spōşa ed Francesco Sforza (1401 – 1466), al Palâs al vîn, in pêrta, restarvê; êter lavōr  'd arnōv a vîne fât int al 1473 quând al dvèinta la cà dal marchèiş Sigismondo d'Este (1433 – 1507) Deleghê dal Dóca per Rèz.

Int al 1515 al palâs al dvèinta l' "Ospizio del Cappello Rosso", 'ch al ciâpa ânca al palâs l'é aşvèin.

Ind j ân dôp al palâs al vîn bandunê, ind al mèinter, sòta i pôrdegh vêrs Piâsa Grânda, a se şvilópa al marchê dal biêvi, dal granâj e còl dal pès. Dôp un pô ed tèimp al Palâs al gh' à bişògn 'd èser restarvê mó al Comûn an gh' à mìa i sôld e an pōl mìa cumincêr i lavōr. La Comunitâ la decéd ed dêrel in afét a i fradê Bulbarelli di Scaruffi per 6 duchêt d'ôr a l'ân cun l'impègn ed fêr i restâver pió urgînt. I Bulbarelli a tîren só soquânti butèighi, 'na stâla pr' i cavâi, l' arnōven tót e a 'gh tîren fōra ânca 'na "bona et capace hosteria", 'na grôsa ustaréia cun alôg,  che per insègna la gh' à un capèl ed fèr piturê in ròs, la vîn ciamêda "Osteria del Cappello Rosso"  cun 'na stâla e al câmbi di cavâi ( int al 1792 la vîn ciamêda: "Locanda del Cappello Rosso", pó "Albergo della Posta dei Cavalli", dôp un restâver dal 1913 al dvèinta "Albergo Posta" e incō l' é l' "Hotel Posta").

Al Palâs al vîn restarve ânca tr' al 1829 e al 1845 da l'architèt Pietro Marchelli

Mó al pió impurtânt restâver 'ch al squâcia, dôp tânt tèimp e dôp tânt restâver e arnōv, al vèira aspèt dal Palâs dal Capitân l'é còl cumincê int al 1920 quând, al geòmetro Eugenio Terrachini cumprê al stâbil al pèinsa ed tirêrel zò per fêr, al só pôst, un grōs e-stâbil cun 'na tòra e destinêrel al j ativitâ comercêli ed la sitê (cun dèinter ânca la Bōrsa ed j Afâri). A vîn fât al progèt e subét apruvê. Int al 1928, quând a 's dân i prém cōlp ed péch a 's adân che d' ed fōra sòt a la stablidûra a gh' é 'na muradûra dal medioēv cun tânt ed merladûra e al d'ed dèinter ind i salòun, ânca lé sòt a la stablidûra, a gh'é lughê dal pitûri a frèsch che nisûn saîva ch' égh fósen.

Da stì fât, al padròun Eugenio Terrachini, 'ch al capés l'impurtânsa stôrica dal Palâs, al decéd ed restarvêr tót al stâbil.

I sègn ch' a vînen fōra bèle a l'inési di lavōr în ed grōs interèsi. Sòt a la diresiòun ed la Sovintendèinsa ed l'Êrt Medioevêla e Modêrna ed Bològna al restâver al va avânt e al finés int al 1934 cun al recóper sia dal d'ed fōra che dal d'ed dèinter cun al Salòun principêl, e la grôsa Sela dal riuniòun al secònd piân, cōr dal stâbil e cōr ed la véta polética ed la Rèz dal Comûn.

Int al Salòun ciamê Sêla di Difensōr a vînen catê i pcòun ed 'na fîna decorasiòun a frèsch ed góst orientêl, cun clòuni e capitê cun urnamèint dal 1300; ed valōr în,int la parèida ed fònd, dû pavòun ch' a bèven da 'na còpa 'ch la gh' à int al cèinter al stèma ed Rèz; int la parèida a dréta agh' é 'n' Anuciasiòun cun 'na fatûra fîna e presiōşa. Int la parèida a tâch a l'intrêda,  cun 'na vèsta scûra e al vèil biânch cun dal j induradûri, a gh'è piturê 'na Madòna cun putîn ed l' inési dal '400; int al parèidi ed l'intrêda a 's vèden di pcòun di stèma di Capitân dal Pôpol, dal vôlti ûn insém a cl' êter perché a gnîven piturê tóti al vôlti 'ch a gnîva numinê un nōv Capitân (în stê in tót 96).

A la fîn ind la sêla préma dal Salòun a gh'é un impurtânt afrèsch de scōla emiliâna da 1300 cun piturê Sân Girôlem. Ânca d'ed fōra al palâs l'é dubê cun i stèma dimòndi interesânt di prém Capitân e cun al segél ed la Socetê dal Pôpol e dal j Êrt ed Rèz, ch' l' é al pûnt ed partèinsa ed la stôria dal Palâs.

Dôp la Secònda Guèra Mundiêla al salòun al dvèinta l' Ufési dal Turîşem ed la sitê, ind j ân Otânt l'Ufési al vîn spustê.

Int al 1986 l' inzgnêr Paolo  Terrachini fiōl 'd Eugenio mèinter al cûra un arnōv ed j impiânt ed l'albêregh, al fà fêr un restâver ânca dal Salòun apèina liberê e avû indrê.

Al Capitân dal Pôpol

 

Al Comûn l'é stêda 'na fōrma ed Gvêren dal teritôri druvêda principalmèint ind al Cèinter e ind l' Êlta Itâlia tr' al XI e XII sècol, nêda da la volontê ed liberêres ed la sotomisiòun di fevdatâri e sgnê dal fiurîr dal j ativitê comercêli e dal nâser ed la burgheséia.

I Comûn a 's 'n adân subét che per difènder la só libertê a servîva 'n' urganişasiòun militêra, funsiòun fâta, fîn a cól mumèint, da la nobiltê: sia i sitadèin che j abitânt ed la campâgna a vînen divîş in gróp ciamê Pôpol. Ògni Pôpol al dêva 'na cumpagnéia ed gînta armêda per la difèişa ed la sitê, fâta da tót j òm vâlid, da i quéndes a i stânt' ân (ânca i prêt) e mésa, da i prèm dal XIII sècol, al cmând 'd un Capitân dal Pôpol.

Al Capitân, 'ch al duvîva èser un furastêr per an patîr mìa 'd imbarasamèint dal j avtoritê dal pôst e al gh'îva sòt ed ló ânca milésia personêla.

La batâlia tra i Malaguzzi e i Ruggeri

in  Piâsa Grânda (1233)

(Cól quêder ché l'é al Maurisiân)

L'Uficêl an gh'îva mìa sèimper i stès incâregh: al tèimp dal rivolusiòun sitadèini, per eşèimpi, al prîva tōr al funsiòun da câp pruvişôri e ditatōr, mèinter dal vôlti l' à cambiê ânca al nòm e al gnîva ciamê Capitân ed guèra o 'd giustésia e barizèl (còst in Tuscâna).

L'incâregh al gnîva arnuvê e al prîva èser cambîe ògni sê mèiş o un ân e sōl i cûmpit e al responsabilitê an cambiêven mìa ânca se al gnîva ciamê da 'na sitê a cl'êtra.

Ind la nôstra sitê, dôp la môrt ed la Cuntèsa Matélda ed Canòsa int al 1115, a vîn més insèm al Comûn Léber ed Rèz (1115 – 1290).

Arèint a i Cunséli dal Pôpol, cun al j êtri istitusiòun dal comûn, a vîn fât ânca l' "Anzianato", un Cunséli ed pôchi persòuni (dòdes), 'ch a dêven 'na mân al Podestê,  a durêven in cârga un ân cîrca e a 'gh gnîva cunsgnê la difèişa di dirét dal Pôpol.

A l'inési, e a i prém şvilóp dal Comûn Léber, a 's vèden in sitê grôsi quistiòun e lôti sangunèinti tr' al fâméj nôbili ed Rèz.

Int j ân 1277 – 1278,  l'Ansianê al vîn cambiê, cun 'na nōva figûra ed zódes: al Capitân dal Pôpol.

Un putèint partî al 's urganéşa ind la "Socetê ed Sân Prôsper dal Pôpol dal j Êrti ed Rèz", al nômina i Còunsol, ûn pr'ògni Êrt, a vîn propôst l'elesiòun dal Capitân dal Pôpol 'ch al dêv èser furastêr, an 'vèir pió ed trènt'ân, an pōl mìa purtêr sêgh fiō, fradê e anvōd e an pōl mìa avèir dal proprietê int al Comûn. Tra i sō cûmpit a gh'é còl ed cmandêr al milési (dal pôpol) e pruvèder a la nômina ed "uomini buoni e sapienti" per la scritûra di Statût. L'intervîn al riuniòun e ai Cunséli, mó al trâta cun la mâsima indipendèinsa j afâri 'ch a ghe spèten e al vî ajutê da vintquâter "Difensori della libertà del Popolo".

Al Capitân, in acôrd cun al Podestê, al cûra la sicurèsa ed la sitê, al tîn i rapôrt diplomâtich cun l'èster e l' aminéstra la giustésia.

Al só incâregh al gôd ed 'na rèndita ed 300 frânch imperiêl e al dûra, al mâsim, sê mèiş.

L'elesiòun dal Capitân l'é un pô brigōşa: dèinter al Cunséli generêl a vînen tirê a sôrt 40 elemèint che a só vôlta a dêven numinêr 40 eletōr dal Capitân, che dêven èser arşân e avèir la proprietê 'd almēno ed 'na cà int al Distrèt.

I 40 Cunsiliêr a 's riunésen in 'n adunânsa e a dêven dêr in giurnêda 'na rōşa ed quâter nòm, in chêş cuntrâri a vînen cambiê e numinê êter 40 Cunsiliêr e via acsé fîn a quând a gh'é l'acôrd insém a i quâter nòm. I quâter nòm catê a vînen preşentê al Cunséli generêl 'ch al fà 'na gravdatôria di nòm per propòner a i candidê la nômina a Capitân. É sucès ânca che nisûn di nòm l' âbia acetê la nômina. Al pió famōş ed quî 'ch à rinuncê a quacêr stà funsiòun l'é stê al famōş Guido Novello da Polenta (1275 – 1333), che a Ravèna l'à dê cà a Dante ind j ûltem ân ed la véta dal poēta.

Al prém Capitân dal Pôpol ed Rèz l'é stê int al 1278 Ugolino Rossi da Pèrma (nasû préma dal 1278 e môrt dôp al 1307). Dôp ed ló Enzola Tommaso ânca ló ed Pèrma (nasû préma dal 1274 –  môrt dôp al 1312) 'ch al vîn elèt Capitân dal Pôpol ind l' agòst dal 1279 e l'armâgn lé fîn al fervêr 1280.

Al prém Capitân a stêr int al Palâs l'é stê Bazalerio de' Bazaleri ed Bològna al só stèma, un scûd azór cun sèt géli d' ôr, a 's pōl vèder incòra int al Salòun dal Palâs.

Int al 1280 a scòpia 'na quistiòun tr' al Comûn e la Cēşa: al Capitân dal Pôpol Diego Cancellieri al pruibés a i lâich ed tōr só al dècimi, al vèschev Guglielmo Fogliani (véschev dal 1243 al 1283) per tégna al scumónica al Capitân. La pêrta guêlfa a 's divéd in dō corèint: quî d'ed Sōver e quî d'ed Sòta, i prém pió sevēr, i secònd pió dispôst a fêr un pât cun la pêrta ghibelèina. I nòm dal dō pêrti guêlfi a 's arfân al dō pêrti ed Rèz: quî d' ed Sōver în quî che stân vêrs la culèina, quî d'ed Sòta în quî che stân vêrs la Bâsa.

A gh'é ânca da nutêr che quând es pêrla ed 'pôpol' e 'popolêr' ed cól tèimp là a 's intènd ed quî ch'êren iscrét al corporasiòun (banchêr, avuchêt, nudêr, mercânt, maslêr, marangòun, carpentêr, frêra e via acsé) mìa ed lavurânt o 'd operâri ch' an gh'îven gnân al permès 'd urganişêres  in asociasiòun.

Int al peréiod (1265 – 1290), dóve al gvêren ed Rèz a gh'êren i rapreşentant dal j êrti (i Popolêr), în stê j ân dóve al règoli (penêli e civîli) ed la véta sitadèina ciamêdi Uşânsi ("Consuetudini") în stêdi mési in ôrdin e unîdi ind i  famōş "Statuti" in cól peréiod a 's é ânca dê la fişonomía precîşa a la sitê.

Int al 1270 a vînen cumprêdi al cà da tirêr zò per şlarghêr la zôna destinêda a Piâsa Grânda. A vînen ânca cumprêdi al cà di Lavosini, di Speciale e di Sès, cà ch' êren ind al pôst in dóve a duvîva èser pó tirê só (dal 1272 al 1276) al palâs dóve adès a gh' è al Cumûn ed Rèz.

Tr' al 1273 e al 1274 al Comûn al cûmpra i terèin pr' al câmp in dve a vîn fât la Fêra aşvèin a Sân Pêder e pr' al schêv dal Navéli Nōv fōra Pôrta Sânta Crōş.

Int al 1281 a 's finésen al Mûri d' atōren a la sitê

Al peréiod di Capitân dal Pôpol al finés dal tót int al 1326 quând a finésen, e per un móc ed tèimp,  al libertê Comunêli e i Gunşêga, i Visconti e a la fîn j Este  'ch la fân da padròun insém a Rèz fîn al 1859.