Teâter Municipêl

 

Al Municipêl

 

Al Teâter Municipêl, adèsa l' é dedichê a Romolo Valli, l'é in piâsa Martîr dal 7 ed lój ind la pêrta a matèina 'd òna dal piâsi pió impurtânti ed la sitê, Piâsa ed la Vitōria, in dóve égh dân êter dû teâter sitadèin al Teâter Ariōst e la Cavalerésa,  la Galeréia Sân Rôch e i Giardèin Póblich.

Al Teâter Municipêl l'é un teâter d' ôpra e 'd cuncêrt.

Un fîl sutîl a lîga insèm la stôria di dû pió grôs teâter ed Rèz: l'Ariôst e al Municipêl ch' al vîn tirê só dôp che, ind la nôt tr' al 21 e al 22 avrîl dal 1851, 'n incèndi l' à quêşi butê zò al Teâter ed la Sitadèla ch' l' êra in dóve adès a gh'è al Teâter Ariôst.

Ind al 1851 al Podestê Carlo Ritorni, che per quistiòun finansiâri al pinsêva ed tirêr só al nôv teâter ind l' istès pôst ed cl' êter, l' à dê l' incâregh ed preşentêr al nōv progèt a l'architèt mudnèiş Cesare Costa (1801 – 1876) che al 30 otòber 1851 al spidés la relasiòun a l' inzgnêr Antonio Tegani diretōr di lavōr. Cîrca la puşisiòun dal nōv stâbil dôp avèir cunsidrê trî pûnt principêl, oséia la ''pêrt cunômica'', còl ed la ''cumditê e dla sicurèsa'' e còl ed la ''dignitê e dla cunveniĵnsa'', Costa al sugerés ed tirêr só al nōv teâter ind l' "...area di cittadella di piazza d'armi (…) in questa situazione il teatro relativamente alla città riesce più centrale che nella posizione del vecchio (...) e chiuderà quel terzo lato della piazza (…) con decoro e utile (…)'' e a 'gh zûnta: '' È però interessante che attorno al teatro vi sia una strada carrozzabile accompagnata da viali guarniti di piante e verdi per comodo del teatro".

 

Al Podestê l' acèta al parèir ed Costa e al decéd che la zôna, ucupêda da la vècia piâsa d'êrem ed la Sitadèla, l'é pió adâta al nōv stâbil che j arşân a vrîven cme teâter-monumèint.

A sté ruguêrd in ''Teatri storici... 1982'' a vîn scrét:

 

"La piccola cittadina, storicamente oppressa da un regime che la relegava in secondo piano, a tutto favore della vicina capitale Modena, trova il suo riscatto proprio nell'edificazione di un grandioso teatro. Esso viene costruito con tutti gli elementi del decoro e della magniloquenza proprio sulle fondamenta della appena demolita Cittadella, simbolo della potenza ducale"

 

Al 21 avrîl 1857 cun al nòm ''Nuovo Teatro Comunicativo'' ( pó Teâtet Municipêl) a gnîva inavgurê cun l'ôpra ''Vittore Pisani'' mésa in mûşica per l' inavgurasiòun da l'arşân Achille Peri (1813 – 1880) e cun al bâl ''Carlo il Guastatore'' dal famôş mèister dal balèt Giuseppe Rota. I crunésta dal tèimp àn giudichê  la cóstica celèinta.

Fîn a incô al teâter l'à subî mudéfichi da pôch e dal mumèint ed l' inavgurasiòun an n'é mìa cambiê.

Al quâcia 'na metradûra ed 3˙763 mêter quadrê, la facêda principêla, ch' l'é vultêda vêrs mezdé, l'é insém a trèi pèchi ed prêda dûra. Ind la pêrta bâsa la facêda l'é sustgnûda da 12 clòuni che fōrmen un purdghêl : còst l'é unî a i dû lê cun dû purghêl pió céch che tînen só dō trâsi bèli lêrghi. La pêrt d'ed sōver ed la facêda l'é divîşa da 14 pilâster, in mèz tra ûn e cl'êter, a 's arvésen 13 fnèstri: insém a còla centrêla a gh'é stê més al stèma dal Cmûn ed Rèz.

Pr' al vintôt stâtvi d' ed fôra al famōş Carlo Ridolfi l' à dê l'incâregh a Bernaredino Catelani ed fêr un insèm ed figûri cun l'argomèint i dû prinsépi ed l'êrt teatrêla ed môda in ch' j ân lé: l' Istrusiòun e al Divertimèint (Diletto).

Al dō stâtvi che repreşèinter l' Istrusiòun e al Divertimèin în stêdi mési înd al cèinter ed la facêda, a mansèina dal cèinter vêrs l'ângol a gh'în al stâtvi che rapreşèinten al virtó necesâri per istruîres osèia: al Vèira, la Virtó, al Drâma, la Glôria, al Vési, la Tragèdia, e a dréta dal céinter verş l' ângol a gh'în al stâtvi che rapreşèinten al divertimèint: la Fôla, al Schêrs, al Bâl (Danza), al Caprési (Estro), la Comèdia, al Sòun. Ind al fiânch a mansèina al stâtvi dal Rimôrs, ed la Curioşitê e del Silèinsi e in còl a dréta al stâtvi ed la Pitûra, al Pudōr, l'Amzûra (Moderazione). Êtri ôt e-stâtvi în insém al balaóstri dal trâsi, insém a còla ed mansèina a gh'é còla ed Medea, Edipo, Achille e Attilio Regolo; insé a còla ed dréta la Parladōra (Concionatrice), al Punidōr ed se 'stès, Prometeo, Dedalo.

Al stâtvi în stêdi fât da sînch scultōr, arşân, mudnèiş e pramşân: Ilario Bedotti, Giovanni Chierici, Antonio Ilarioli, Prudenzio Piccioli e Attilio Rabaglia.

Sòta a la fîla dal clòuni, fra j êrch dal sînch pôrti, în incasê i mdajòun ed mêlmer in basrilēv cun Medardo, Sofocle, Euripide fât da Paolo Aleotti (1813 – 1886). J adôb dal teâter, fât dal pramşân Girolamo Magnani (1815 – 1889), a rapresèinter al glôri dal teâter grêch ind al pôrdegh d'ed fōra, dal teâter latèin ind l' ingrès, dal teâter italiân ind al rèst dal sêli.

Dal pôrdegh d'ed fōra a 's va ind l'ingrès, ed piânta fâta a retângol, in dóve a gh'é i bóst ed Cesare Costa e 'd Achille Peri e amdajòun cun Plauto e Terenzio. A 's va pó ind l'intrêda fâta a piânta a ôt lê cun i dû bōst ed Cesare Pariati e Francesco Fontanesi e al sufét dubê cun amurèin, dòni che bâlen indiavlêdi e gvernisiòun fâti da Giuseppe Ugolini, Girolamo Magnani e Pasquale Zambibi. A dréta ed l'intrêda insém al scalòun ch' al pôrta al sêli dal ridòt al bóst ed Ludovico Ariosto 'd Ilario Bedotti. Sèimper da l'intrêda a 's va ind la sêla dal spetâcol cun la piânta a fèr ed cavâl. La sêla dal spetâcol, a l' inavgurasiòun, la prîva tgnîr 1609 persòun, incô dôp i cambiamèint fât ind al 1907 a n 'in tîn 1150 tra platèia, quâter ōrdin ed pêlch e lugiòun, i pêlch în urnê cun di adôb indurê. L'impunèint pêlch duchêl al tîn al pôst e quâter palchèt centrêl dal secònd e têrs ōrdin. Ind la vôlta, dubêda e piturêda da l' arşân Domenico Pelizzi ind al 1856,  a gh'é dal legoréi dal Melodrâma, ed la Tragèdia, ed la Coreograféia e dla Comèdia. Al cèinter ed la vôlta a pènd incòra al lampadâri uriginêl: trî mêter e stantesînch  'd altèsa e trî mêter e sînch ed larghèsa.

L'é in râm, stóch, lègn intajê e indurê e dal tót guarnî ed cristâl ( ind la câmbra d' ed sōver a gh' é incòra i machinâri per tirêrel só). Al sepâri l'é stê piturê ind al 1857 da Alfonso Chierici (1816 – 1873) in dóve as 's vèd al ''Gèni'' italiân ch ' al vîn zò da l' Olimpo, cun drêda i grôs personâg italiân antîgh e modêren, ch' l' invîda al ''Bèli Êrti'' a ispirêres al glôri ed la stôria ed la pâtria. Mìa mēno impurtânt l'é al ''cumdèin'' o ''sepâri ed cômed'' piturê, sèimper ind al 1857, da Giovanni Fontanesi in dóve a 's vèd 'na vidûda ed campâgna cun di pastōr che bâlen d' atōrna a la stâtva 'd Apollo.

Al Municipêl l'é, in Itâlia, ûn di teâter pió réch ed machinâri e servési per la preparasiòun dal sēni incòra bèin tgnû.

Dimòndi lêrga e cun dimòndi lochêl ed servési  l'é la zôna dal pelchsènich, pió grôsa, in volóm, ed la sêla dal spetâcol.

Grôs d' an crèder l'é al spâsi ed drêda dal pêlch cun 'n avêrta ed la bòca dal pelchsènich ed quêşi 14 mêter, 'na larghèsa dal pelchsènich ed 31 e fònd 26 (la parèida ed fònd la pōl, in chês cesionêl, èser butêda zò per purtêr al fundêl ind la vècia piâsa d'êrem l'é 'd drêda) a gh'é 56 cambarèin per j artéstae 16 sêli pr' al mâsi. Da la dâta ed l'inavgurasiòun dal teâter, ind al 1857, a gh'é muntê, insém al pelchsènich, un ôrghen fât int al 1815 da Luigi Montesanti ed Mântva, l'é stê restarvê da pôch.  Adèsa l'urganésta uficêl l'é l'arşân Renato Negri.

Al sēni a gnîven piturêdi ind la sêla dal sêni, insém a la platèia, e tirêdi só o mulêdi zò per èser mudifichêdi e mési vìa da dal fisûri fâti ind al pavimèint ed lègn.

Dal 1957 la gestiòun dal Teâter Municipêl l'é dal tót in mân al Comûn, prèma ed cla dâta al teâter al gnîva dê in afét a impreşâri teatrêl e cumpagnéi.

Al 29 avrîl 1961 in sté teâter l'à debutê al famôş tenōr Luciano Pavarotti ( 1935 – 2007) ind la pêrt ed ''Rodolfo'' ind la ''Bohem'' ed Giacomo Puccini, dirèta da Francesco Molinari Prandelli.

Intōren a j ân stânta, in un pêlch ed prém ōrdin a gh' é stê més 'na gabèina ed regìa, è stê muntê un impiânt ed televisiòu a circuît sarê, un modêren impiânt ed lûş e di êter impiânt tètnich.

Dal 1980 l'é dedichê a l' avtōr arşân Romolo Valli (1925 – 1980).

Ind al 1991 è stê fât un têrs sepâri piturê dal pitōr arşân Omar Galliani.

Tr' al 1995 e al 1999 în stêdi restarvêdi al 28 stâtvi mési insém al teâter.

Ind al 1999 al restâver ed la sêla la turnê a purtêr a la lûş i stóch uriginêl; ind j ân dôp è stê muntê un impiant ed cundisionadōr, acsé a s'é permés de şlunghêr la stagiòun dal teâter ânca ind i mèiş estîv.

Ind al 2003 l'é stêda la vôlta ed la facêda, pulîda, restarvêda e inluminêda cun un nōv sistêma d' inluminasiòun.

 

L' Archévi Bibliotēca di Teâter

 

A la metê d' j ân stânta a nâs '' L'Archévi Bibliotēca di Teâter'' ch' al documèinta l'ativitê ch' la vîn fâta in di Teâter arşân ( pr' al Valli dal 1957, per l' Ariôst dal 1980, per la Cavalerésa dal 1984) e al riguêrda: bâl, ôpra lérica, cuncêrt, jazz, seminâri, cunvègn, mòstri e dû festivâl – ûn ed mûşica e êrti dal dé d'incô (Rec) e ûn ed bâl (Red) - e dû cuncōrs internasionêl (Prèmi Paolo Borciani pr' i zôven quartèd d'êrch, e Prèmi Masini Credem pr' i zôven cantânt lérich).

Dal 1957 l'archèvi di documèint ed chêrta al tîn da cât: progrâma ed sêla, lucandèini e manifèst, vulantèin, artâj ed  giurnêl.

Dal 1960 la nastotēca/dicotêca l'à mucê 3.700 registrasiòun su nâster magnètich, casèta, dat, cd. La discotēca la gh 'à ânca trèi colesiòun ed désch frût ed dunasiòun privêdi, în un staordinâri arcévi dedichê, préma ed tót, a l'ôpra in muşîca, secònd per impurtânsa sōl a còl ed la Discotêca de Stêt. A 's trâta ed la Discotēca Agosti, ed la Colesiòun Adams, ed la Colesiòun Cabrini, cun ôpri cumplêti e siêlti, désch a 78 gîr, désch a 33 gîr, ôpri cumplêti só nastêr e CD, cun pió ed 650 CD quistê da pōch.

Dal 1980 la vidiotēca la mucê pió ed 3.600 nâster cun vidioregistrasiòun de spetâcol tôt zò cun i sistêma unimatic, betacam, dvcam, dvd, in pió a vìdio che deşvînen dal d'ed fōra. La fototēca cun mjêra ed fotograféi di spetâcol, di pôst teatrêl, fôto ed sēna, ed personâg, ed fât e 'na grôsa colesiòun ed fôto stôrichi ed cantânt lérich.

La bibliotēca, specialişêda in mûşica e spetâcol, la gh' à un patrimòni 'd 8.000 volóm, 1.500 librèt d' ôpra, e 'na sesiòun cun pió ed 700 partidûri e spartî che riguêrden, masmamèint, al repertōri per quartèt d'êrch; in pió a gh'é 40 tétol ed rivésti ed bâl, mûşica, teâter e spetâcol.

L' Archévi Bibliotêca l'é avêrt al póblich.

 

 

Al pelchsènich *

Vidûda da l'êlta *

La platèia e i pêlch *

* Foto ed G.M.Codazzi