Matélda ed Canòsa

Al pêder Bonifacio

La Grancuntèsa Matélda

La mêdra Beatrice

Sigefredo o Sigfrido, natîv ed la Cuntèia ed Lóca, l’é cunsidrê al prém ed la faméja di Canòsa; fōra ed quî dal frê Donizone, în pôch i documèint che dân infurmasiòun insém a sté persunâg. Fōrsi al fêva pêrt ed ‘na faméja fevdatâri ‘d urégin longobêrda ch’ l’ îva dimustrê fedeltê al rè Ugo ed Provenza e che al rè l’à paghê cun tèri e privilèg ind la pianûra padâna, quând l’ à ‘vû la Mêrca ed Tuscâna ind j ân 931 – 936.

Al rè al gh’ îva difâti la necesitê de spustêr di dipendèint fedêl al marcheşê ed Tuscâna ind al zôni ‘d impurtânsa stratègica tra l‘Apenèin e la pianûra emiliâna, per controlêr ed mèj al dèbel règn ed l' Itâlia.

Sigefredo l’à ‘vû quâter fiō Prangarda, Adalberto Atto, (còl cl’ à cuntinvê la râsa) Sigefredo e Gerardo, da dóve a deşvînen i râm pramzân di Guiberti o Gibertini e di Baratti.

Adalberto Atto, ind la secònda metê dal X sècol, l’à més insèm un sistêma ed fònd e possiòun unî e stratègich, atravêrs la cûmpra e la vèndita acôrta ed tânti pussiòun;  da la mujêra Ildegarda, ed faméja nôbil, al gh’ à ‘vû quâter fiō: Gotifredo (cl’è dvintê vèschev ed Brèsa), Rodolfo, Prangarda e Tedaldo, còl ch’ l’ à tôt al só pôst.

Tedaldo, che prubabilmèint l’é stê al mònd tr’ al 955 e al 1013, la şlarghê al proprietê ed la faméja cun Ferēra e Brèsa; dal matrimòni cun la mujêra Guilla în nasû: Bonifacio (futûr pêder ed Matilde), Tedaldo e Corrado. 

Bonifacio, nasû vêrs al 985, l’é stê ‘na fugûra inpurtânta ind la vèta polética ed l’XI sècol: bòun ‘d inviêr aleânsi cun j imperadōr tedèsch, l’ à  şlarghê al patrimòni dal pêder cun di matrimòni studiê, cun di rubamèint ed bèin ed la Cēşa e ‘d j êter aquést pió o mēno lècit.

Tr’ al 1010 e al 1015, l’à fât un matrimòni cunveniĵnt cun la nôbil dòna Richilde fiōla dal “comes palatii” (Cûnt Palatèin) e Cûnt ed Bêrgam, ch’ la gh’îva ‘na dôta fâta da dimòndi sît ind i teritôri ed Brèsa, Mântva, Ferēra, Rèz, Cremòuna e Veròuna.

Bonifacio al dvèinta ûn ch’ al fà e al và a drê a la polética ed Corrado II ed Franconia (990 – 1039) andê al trôno int al 1024, 'ch al gh’à dê, cme prèmi, l’impurtânta mêrca ed Tuscâna, pôst nevrâlgich per mantgnîr al contròl ed l’Itâlia.

Dōp la môrt ed Rachilde, al spōşa in secònd matrimòni Beatrice ed Lorena (1017 – 1076), pricipèsa imparintêda stréch cun la faméja imperiêla (l'é anvōda ed l'imperadōr Corrado II) e ‘d la ‘stèsa râsa ‘d óna dal faméj pió impurtânti dal Fiândri. Al matrimòni fr’ al marchèiş, bèle ansiân e la zōvna Beatrice, l’é stê ânca un bòun matrimòni sòt a l’aspèt patrimoniêl: Beatrice la purtêva in dôta dimòndi bèin in fèdev e dimòdi bèin ed só proprietê, fra quisché un lêregh teritôri in Lorena e dal j êter pussiòun in Lussemburgo e in Belgio. Dal matrimòni è nasû trî fiō: Beatrice, Federico e Matilde.

Bonifacio al vîn masê int al 1052 mèinter l’ êra a câsa a Sân Martèin ed l’Êrşen int al Mantvân. Soquânt a pèinsen ch’ a ‘gh centrés ânca l’imperadōr Enrico III ( 1017 – 1056) e Goffredo il Barbuto (997 – 1069), al vîn suplî int la cēşa ed Sân Michêl a Mântva, la sitê che ló l’îva siēlt cme cèinter dal só teritôri ed fèdev.

Môrt Bonifâcio, Beatrice la se spōşa int al 1054 cun Goffredo il Barbuto; turnêda armâgner vèdva int al 1069, dōp avèir gvernê per dimòndi tèimp per cûnt ed la fiōla Matélda la mōr int al 1076 e la vîn suplîda a Pisa, dóve incòra incō a ‘s câta la só tòmba.

Matélda ed Canòsa, gueriêra, polética, óna ‘ch la sà tânti léngui, figûra ed prém piân in Eurôpa e persunâg pió cgnusû ed la só râsa, l’é la têrsa di fiō dal marchèiş Bonifacio ed Canòsa e ‘d Beatrice ed Lorena, la nâs int al peréiod fr’ al 1045 e al 1046. prubabilmèin a Mântva; a l’època dal matrimòni ed Beatrice cun Goffredo il Barbuto, l’ é stêda perşunêra cun la mêdra ed l’imperadōr Enrico III, che int al 1055 l’à purtê al dō dòni in Germâgna. A vînen liberêdi tóti dō l’ân dôp e dôp un pô ed tèimp pasê in Lorena, dóve Matélda la vîn prumésa in spōşa a Goffredo al Gôb, fiōl dal Barbuto, a tōrnen in Itâlia.

Int al 1069 a vîn fât al matrimòni, cumbinê da tèimp, tra Matélda e Goffredo al Gôb, matrimòni rifiutê cun fôrsa da Matélda, in tóti al manēri l’é stêda custrèta a cêder; in sègvit, cûntra la volontê dal marî, la cuntèsa la tōrna in Itâlia, sibèin che l’uniòun la fós incòra vâlida.

Goffredo al Gôb l’é stê masê mèinter a ‘s preparêva a dêr batâlia insém a la Schelda (fióm in Olanda); l’é stê vétma ed ‘n imbuschêda ind al sō tèri atâch a ‘d Anversa: ind la nôt a gh’é gnû bişògn ‘d andêr al cèso, ‘n asasîn, ch’ al stêva in pôsta (fōrsi mandê da Roberto I e per di êter da Matélda), al gh’à fichê ‘na spêda tr’ al ciâp e al gh' à ânca lasê la lâma dèinter. Scampê a fadîga, ‘na smâna dôp, al 27 ed fervêr dal 1076, l’é môrt.

Cun Goffredo al Gôb Matélda la gh’ à ‘v sōl ‘na fiōla, Beatrice, la putîna la nâs int al 1071 e la mōr dôp pôch dé (cm' a sucedîva despès a l’època, masmamèint al prém pêrt).

Mó la cuntèsa la gh’ à ‘vû ‘n êter fiōl, int al 1099 l’à tôt in cà un ragâs ch’ l’ îva gnû al batèş: al cûnt Guido Guerra ed Firèinsa; Matélda, alōra, la gh’ îva 54 ân e Guido, fōrsi, mēno ed la metê . Guido al gh’ é stê a tâch fîn quêşi al mumèint ed la môrt, mó a partîr dal 1108 e ind i documèint scrét dōp an figûra pió cme só fiōl.

Int al 1073 a cumîncia un peréiod ed crîşi dimòndi fôrta ind i rapôrt fra la Cēşa, cun a câp al pêpa Gregorio VII (1020 cîrca – 1085), e l’ Impêr, cun a câp al zōven imperadōr Enrico IV (1050 – 1106). Ind al quêder de sté grôs grôs cuntrâst, l'asiòun ed Matélda a ‘s preşèinta cme un ât polétich ed grôsa impurtânsa: la difèişa dal pêpa riformadōr la vîn sostgnûda in Itâlia da la Cuntèsa, ch’ la lôta cûntra só cuşèin l’imperadōr e la fà da mediatōr tra i dû ind la vicènda ed Canòsa dal 1077. Dōp al fât, Enrico IV, l’à tentê ed dumêr la reşistèinsa ed Matélda e ‘d casêr vìa al Pêpa; int al 1081 al rè l’é andê a Lóca dóve a ‘s pèinsa l’âbia prununcê al bând cûntra la marchèişa ed Tuscâna, dóve al la dichiarêva scadûda dal gvêren ed tót i fèdev.

Int al 1085 in eşéli a Salerno a murîva pêpa Gregorio VII.

Int al 1088 a cumînca la secònda e infelîs speriĵnsa matrimoniêla ed la Cuntèsa cun Guelfo ed Baviera (1073 – 1120), ch’ l’ é falîda, sìa per mutîv polétich sia fōrsi per la grōsa diferèinsa d’ etê fra Guelfo 19 ân e Matélda 42.

Castèl ed Canòsa

Insém a sté fât al studiōs de stôria Giovanni Villani (1276 – 1348) int al 1300 al scrév:

 

"Guelfo non poteva conoscere la moglie carnalmente nè altra femmina per naturale frigidità o altro impedimento in perpetuo impedito; ma in pertanto volendo ricoprire la sua vergogna alla moglie diceva, che ciò che li avveniva per malìe che fatte li erano per alcuni, che invidiavano i suoi felici advenimenti".

 

‘Na giurnêda Matélda, per mèter a la prōva al marî, la ‘s chêva zò nûda davânti a ló: Guelfo an gh’ l’ à cavê a fêr gnínt, dal cól dé lé lē al l’à şluntanê.

Int al 1092, dôp vèir avû divêrs atâch militêr e dôp al propôsti ed pêş fâti da Enrico IV, la Cuntèsa l’à ciamê ind al "Convegno di Carpineti" i vèschev, j abê, i nôbil e i cunsiliêr per discóter la situasiòun. Dôp 'na grôsa discusiòun e armêşa impresiunêda dal parôli dal frê ereméta Giovanni da Marola la Cuntèsa la decéd e cuntinvêr la lôta cûntra l'imperadōr ch' al vîn scunfét e umiliê a Canòsa.

Ind l'istès ân a sucêd al scûnter decişîv int al şvinânsi ed la rôca ed Canòsa: al milési ed Matélda àn fât 'na surtîda cun 'na grôsa şbûrla e l'imperadōr Enrico l'é stê custrèt a fêres indrê e a ritirêres; per festegêr stà vitōria è stê tirê só 'na cēşa dedichêda a la Madòna e ciamêda Madòna ed la Batâlia. J ât ed fundasiòun ed tânti cēşi e cunvèint fât da la cuntèsa, in pió ed dîres al só atacamèint al la religiòun e a la Cēşa, a 's dîşen ânca al só favōr per l'êrt, cme la costrusiòun, int al 1070, ed la catedrêla ed Lóca, int al 1099 còla dal Dôm ed Mòdna, dal cunvèint ed Marôla, mó ânca uspési per i puvrèt  e pelgrèin.

J ân gnû dôp în stê sgnê da impurtânt sucès ed Matélda, ch' l'à turnê a 'd avèir indrê i teritôri pêrs, in dóve però, vêrs la fîn ed l'XI sècol, a cumînce a nâser al libertê comunêli.

Dôp, in un tèimp polétich cambiê, Matélda l'incûntra int al "castrum Bibianelli" (castèl ed Bianèl) al fiōl dal só cuşèin e tremènd nemîgh, Enrico V, ch' l' îva casê via e cumbatû al pêder, môrt in eşli int al 1106. Al nōv rè l'é stê invidê da la grân cuntèsa dal 6 a l'8 ed mâg dal 1111 e Donizone al cûnta che al rè l'à purtê in pêlem ed mân la cuntèsa cun grôsi lôdi, al l'à ciamêda medra e al l'à numinêda: "viceregina del Règno dei Liguri" oséia vicâria in Itâlia ed l'imperadōr ed Germâgna.

Ind l'istès pôst, quatr'ân préma (1077) e sèimper cun la mediasiòun ed Matélda, pêpa Gregorio VII l'à ricevû Enrico IV ed Germâgna per tōregh via la scumónica.

Bèle malêda in môd grêv la 's ritîra ind i sō castē e la mōr a "Bondeno di Roncore" (nòm 'd un pôst sparîn int al tèimp e squacê, secònd soquânt studiōş de stôria, in Bundanâs ed Rezōl) int al 1115, a 69 ân bèle andêda dèinter int la legènda.

La tòmba in Vaticân

Préma la vîn suplîda in Sân Benedèt in Polinore (Sân Benedèt Po) ind l' Badéia fundêda da lē e pó int al 1633, pr' al vrèir dal pêpa Urbano VIII, al só cadâver al vîn spustê a Ròma in Casèl Sânt' Ânzel. Int al 1645 i sō rèst avînen spustê int al Başéleca ed Sân Pêder in Vaticân, dóv' în incòra incō. La só tòmba l'é stêda sculpîda dal Bernini e ciamêda: "Onore e Gloria d'Italia".

Môrta Matélda al sō tèri în stêdi argumèint ed quistiòun tr' al Papêt e l'Impêr. A sucêd acsé che a vînen divîşi in tânti pusiòun céchi ind al mân ed sódit e 'd èint ed la Cēşa. Int al 1160 a vîn invistî dal fèdev ed Bianèl la râsa di "Da Canossa" che a n' in mantgnarân la gurisdisiòun per divêrs sècol. A j inési dal XV sècol al duchêt ed Quâter Castē al pâsa a j Estèins che a stréchen l'indipendèinsa ed la nobiltê dal pôst.

Int al 1796 a sègvit ed la scanşladûra di fèdev, al teritôri ed Quâter Castē al s'é unî cun e diêter per fêr 'na comunitê indipendèinta.

Int al 1859 a 's fà al Règn d'Itâlia e Quâter Castē al dvèinta Comûn.