Masinsâdegh

(seconda pêrt)

Al scōli elementêri

La palèstra Galilei

Da Prampulèin al coperatîvi

Dôp la lèg dal 7 ed lój 1866, ch' l' ublighêva la mésa a l'incânt di bèin ed la Cēşa, la stôria ed Masinsâdegh la câmbia dal tót. Per 'na sèria ed cundisiòun stôrichi favurèvoli e la prupagânda di prém socialésta cun in tèsta Camillo Prampolini a nâsen al prémi asociasiòun e i prém sindachêt di lavuradōr.

Per capîr e dmèj sté cambiamèint ind la stôria ed la Véla Aldo Ferretti ind al só ''Massenzatico nella Reggio rossa'' (1973) a pâgina 5 al scrév:

 

''Il comune di Reggio aveva allora poco più di 50 mila abitanti, dei  quali  circa 21  mila  nel  centro  cittadino.  Massenzatico  si calcolava contasse intorno alle 2500 unità che saliranno intorno al  ‘900 a poco meno di  3 mila, per arrivare al  1919 a  3089. In questa frazione prevaleva la piccola e media azienda contadina condotta per lo più a mezzadria, anche se incominciavano a diffondersi l’affittanza e la coltivazione diretta da parte dei proprietari stessi. La più grande proprietà agraria capitalista era quella denominata  «Cort dal Genvèis»  (Corte del Genovese), situata ad est del centro e confinante con Lemizzone, frazione del comune di Correggio. Vi erano anche altre grosse proprietà (...) ma  erano  quasi  tutte  suddivise  in  poderi  concessi  a mezzadria. I rispettivi padroni abitavano in città e solo alcuni venivano in Villa a  «far campagna» nel periodo estivo.  La mezzadria era considerata allora la forma migliore di conduzione, perchè realizzava la collaborazione tra capitale e lavoro, o meglio la più completa dipendenza del contadino dal padrone che teneva per sè la direzione e l'amministrazione dell' azienda, di fronte alla quale il mezzadro risultava sempre in debito...''

 

Aldo Ferretti al numîna ânca Giannino Degani (1921-1943) che ind al '' Movimento operaio e contadino nella Resistenza'' in ''Ricerche storiche'' l' arcôrda al pêghi al dé ind al 1881:

 

''...nell'epoca della mietitura gli uomini vengono pagati da L. 1,50 a 2 lire al giorno e 1 lira le donne, oltre al vitto; negli altri periodi della'anno 50 o 60 centesimi se uomo e 30 o 40 centesimi se donna. (...) I muratori nel 1886 erano pagati da L. 1,40 a 1,60 al giorno. E i garzoni non arrivavano a L. 0,60 ''.

 

In manēra sté pêghi êren ciapêdi s' a 's lavurêva, an n' êren mìa cuntêdi al maletéi, j incidèint, mancânsi dal lavōr, i mèiş invernêl e al festivitê.

Ind al 1884 a Masinsâdegh a ciâpa véta 'na préma Socetê ed Mótva Asistèinsa, ech và a drê, in rispôsta, la Cungregasiòun di Prêt Misionâri. A diferèinsa ed còl gh' a 's gîva ind i léber marxésta ché la guèra tra i socialésta e i catôlich la 's fa ind al campâgni.

In còl peréiod Masinsâdegh al gh' 'vû un rōl impurtânt ind la furmasiòun ed la personalitê ed Camillo Prampolini (1859 – 1930) arcgnusû cme inspiradōr dal mètod arşân a la véia dal socialîşem in Itâlia, mó ânca Prampulèin al gh' à 'vû un pôst impurtânt ind la véta ed Masinsâdegh e ind al vicèndi ed la Vèla dôp l' unitê d' Itâlia.

Ind al 1886 Prampulèin al fònda un giurnêl, “La Giustizia”, dóve al secònd tétol l'é: ''Organo degli sfruttati''.

Sèimper ind al 1886 a nâs, a Masinsâdegh, la Coperatîva ed cunsóm ciamêda  “l’Artigiana”, òna dal prémi ed la pruvîncia dirèta da Alfonso Salsi, a còsta l'é coleghêda la ''Lega di resistenza dei lavoratori'', dirèta da Spero Casoli insèm a i fradê Salsi, a Giacomo Fontanesi, a i fradê Giuliani e Alfonso Davoli. L' à 'vû cme prém presidèint l' inzgnêr socialésta Pier  Giacinto  Terrachini. La presidèinsa l'é pó stêda avûda ânca da Prampulèin, pó dal famōş pitōr Cirillo Manicardi (1856-1925)

Ind al setèmber dal 1893, al tèimp dal secònd cungrès nasionêl di socialésta ch' a 's tîn a Rèz ind al Teâter Ariôst, a vîn inavgurê la nōva coperatîva, cun al nòm “Casa del Popolo”, in cèinter a Masinsâşdegh in dóve la gh' é incòra. L' inavgurasiòun l'é stêda 'na grôsa manifestasiòun a la preşèinsa di parlamentêr socialésta Camillo Prampolini, Filippo Turati (1857 - 1932), Enrico Ferri (1856 - 1929) e dal dirigînt socialsta dal Bêlgio Emile Vendervelde (1866-1938). La coperativa, ind al gîr ed pôch ân, la dvèinta, per grandèsa, la secònda in Pruvîncia ed drêda a còla ed Fâbrich. La gînta la ciamêva la coperatîva ''Bragósa'' nòm ch' al deşvîn dal scutmâj ed Giacomo Fontanesi ciamê Bragós per via dal brêghi lêrghi da cuntadèin ch' ét sôlit al purtêva. Funtanèiş l'é stê ed fât al vèira dirigînt ed la coperatîva, perché al presidèinsi tôti via via dai i vâri Terachîn, Prampulèin e Manichêrd êren pió ed facêda che reêli. Ed fiânch a la coperatîva a vîn tirê só al Teâter Artigiân al gh' é incòra mó arnuvê cun 'na nōva facêda ind al secònd dôp guèra.

Ind al 1901 a vîn tirê só la Lateréia Socêla ch ' la srà la scōla ed tânt dirigînt ad la coperasiòun.

Ind al 1902 a vîn costituîda tra i cutadèin la Coperativa Pruvincêla ed Milioramèint al srà numinê presidèint un socialesta ed Masinsâdegh: Pietro Fantuzzi.

Tra i socialésta ed ed la Véla da tèimp a gh' é ed l' imbróşia e ind al 1904 dôp al batûdi ind al j elesiòun aministratîvi e polétichi a 's rîva a la divişiòun sèinsa rimisiòun.

Spero Casoli, a câp 'd un grōs nòmer ed gînta ch' în mìa d' acôrdi, al va fōra dal partî in quistiòun cun Funtanèiş e al fa 'na coperativa indipendèinta che ciamarân ''Amōr e Libertê'' mó la gînta a la ciâma '' Chécra'' , perche a sèmbra che ind la sèina ed la só inavgurasiòun i sôci avésen alvê al gomét cun al ''chécher'' (al bicêr).

Sèimper ind al1904, fōrsi per aprofitêr dal mumèint ed deblèsa ed j aversâri polétich fōrsi perché i tèimp êren madûr, ânca i catôlich a fònden la sō coperatîva: la ''Catôlica''. Masinsâdegh al s'é catê cun trèi coperatîvi: L'Artigiâna, la Catôlica e la ''Chécra'' (Amōr e Libertê), in gâra polética tr' a 'd lōr e ciaschedûn al fêva ativitê culturêla, cun cumpagéi ed recitânt, spetâchel teatrêl, fèsti ed bâl mó ânca cōrs de scōla per insgnêr l'alfabêt a i cuntadèin per fêregh quistêr al dirét al vōt.

Ind al 1908 a vînen inavgurêdi al scōli elementêri dal dé d' incô.

Da la préma guèra mundiêla a la reşitèinsa.

La préma guèra mundiêla l' à purtê un lòngh eleinch ed môrt arcurdê, fât ònich, in dû pôst divêrs: in 'na lâpida da la pêrta a mezdé ed la Tòra dal campâni e in 'na lâpida a i pē dal monumèint aşvèin al scōli dal cèinter ed Masinsâdegh.

A la fîn ed la guèra a tōrna la pēş dèinter al partî socialésta cun l' uniòun dal coperatîvi l'Artigiâna e la ''Chécra'' (unîdi ind la coperatîva Amôr e Libertê).

Dôp la divisiòun ed Livôren, ânca  Masinsâdegh la gh' à la só sesiòun dal Partî Comunésta Italiân. Ind al zógn dal 'stès, fōrsi tr' al prémi viulèinsi fasésti, Riziero Vecchi al vîn ciamê fōra da l' Artigiâna e bastunê, ind al 'stès tèimp, cme avertimèint a tót, a vîn sparê un cōlp ed rivultèla in âria.

Al prém segretâri dal fâsio ed la Vèla l'é Enea Casoli fiôl dal socialésta Spero, al fundadōr ed la ''Chécra''.

Ind al 1924 al Comûn, dôp che i socialésta în stê casê via e al Podestê al gh' êra mìa incòra, al fa l'inavgurasiòun dal cà popolêri. La gestiòun la vîn dêda a don Anselmo Morsiani cun l' ajót ed soquânt volontâri ed l' Uniòun Popolêra. Sté asociasiòun l'êra nêda ind al 1913, vrûda da Paride Lanzoni cun la mîra ed purtêr i prinsépi cristiân in tót i setōr ed la véta personêla e in còla ed suciasiòun. L' ân dôp a vînen pó inavgurêdi, ind al palasèina ed frûnt al Teâter, la farmacéia, e 'd fiânch 'na fliliêla ed la Bânca Comercêla. Ind l' ucasiòun di dêş ân ed la mêrcia só Ròma a vîn tirê só, cun al finansiamèin pió o mêno volontâri dal faméj ed Masinsâdegh, 'na cà nōva, in dóve a 'gh gnirà més la sesiòun dal Fâsio ed la Vèla, tirêda só prôpria ed fiânch a l' Artigiâna.

Mó al fâsio al mirêva al ''cōr'' dal coperativi ed Masinsâdegh.

Ind al 1929, l' an dal prém Plebisît, a sucêd al fât fōrsi pió straordinâri, al nutési l' arpôrten cme ''i fât ed Masinsâdegh'': ind al j elesiòun ed la Lateréia Socêla la gh' à 'vû la dmèj, cun al grôs şmâch pr' i fasésta, la lésta ed j antifasésta, cun a câp Francesco Franchi. Al j elesiòun in, manēra, a vînen, scanşlêdi. Mó sucêd un lavōr sèri: a gh'é l' asaséni ''celèint'', mó cunfûş ind al só andamèint, ed Celso Lasagni, al padròun agrâri ch' l' êra a câp ed la lésta aversâria. Cêra ch' a vîn fermê Franchi e soquânt ''suversîv''. Al cundâni, în stêdi alzêri dal mumèint che an gh' êra nisûna prōva sèria a câregh di fermê; i vèir responsâbil, tót e sqadrésta ed Sès, a vînen fermê l' ân dōp.Dôp sté fât i fasésta àn capî che per gvernâr Masinsâdegh, al pôst dal manganèl ed l' ôli ed risèin, a servîva 'na polética ed diâlegh cun la pêrta che fasést l' an sré mâi stêda. 

Ind al 1933 sòta la guîda ed Pietro Fantuzzi i socialésta a tōrnen a vînser al j elesiòun ind la Lateréia Socêla.

Ind al 1937 a vîn tirê só 'n nōva grôsa cantèina ciamêda, dôp la liberasiòun, la ''Grânda'', l'é pó stêda butêda zò ind al 2003.

Al 23 d' agòst dal 1938, in cuntrâst a la Grânda, a nâs la Cantèina Socêla Masinsâdegh Cèinter

Intânt a finésen ind al redêdi zôven e mēno zôven, tra 'd lōr dimòndi a srân dirigînt ed la Reşistèinsa, cun lōr în stê dimòndi i cuntadèin dispôst a ris'cêr la véta ind al mèter a dispuşisiòun la prōpria cà cme cà lugadōra

Dimòndi în stê i môrt ânch al frûnt tra quisché tânt i dispêrs préma 'd tót in Rósia. Tót a vînen arcurdê in un monumèint, ed fiânch a cl' êter, aşvèin al scōli elementêri.

 

La cēşa ed Sân Dunèin

La cēşa dal dé d'incô, cme tóti al cēşi antîghi, l'é al rişultêt ed dimòndi restavêr e şlargamèint che ind al cōrs ed j ân a gh' àn cambiê l' aspèt. Stî cambiamèint în documentê insoquânti piânti dal fabrichêt che dân 'n' idèja, ânca se mìa dal tót, ed cm' al sìa cambiê ind al tèimp.

Al prém intervèint vrû dal vèschev al s' arfà al 1615, cun al Vèschev Claudio Rangone (vèschev dal 1592 al 1621), fōrsi documentê ind la piânta ch' l' é dèinter al famōş Codice Marliani (Archévi ed la Cória ed Rèz) ch' al gh'à la dâta dal 14 ed mâg dal 1664 e disgnêda dôp la vîşita fâta dal vèschêv Giovanni Agostino Marliani. Intervèint ch' l' aré cambiê la capèla o uratôri uriginêl, dedichê a Sân Dunèin, ind la préma vèira cēşa.

Un intervèint pió impurtânt l'é stê còl fât dal vèschev Ottavio Picenardi (vèschev dal 1701 al 1722). Picenardi al şlêrga la cēşa pó al fa butêr zò la tòra dal campâni, per fêrla tirêr só separêda da chiêter fabrichêt e ind la puşisiòun dal dé d' incô, perché l' impidîva la sistemasiòun dal côro e dal palâs.

Ind al setèmber 1721 în stêdi mési zò al dō campâni, òna l' é pó stêda fâta arfònder da ló ind al 1705.

Al d' ed dèinter, fât incòra da 'na navêda sōl, a dréta a 's câten dû altêr més dèinter a dō capèli: l'altêr magiōr fât préma dal côro in lègn dal Setsèint pugê adôs a la parèind ed l' apsîda e a mansèina trèi capèli, dō cun l' altêr e la têrsa che un tèimp a gh' êra dèinter un batistèri.

Ind al 1866, cun vicâri Don Mauro Cavezzani, la cēşa parochiela l'é stêda fâta imblîr dal pitōr Geremia Lanzini ch' l' à fât dal pitûri ch' a 's vèden incòra al dé d'incô ind al capèli ed fiânch e a i pē ed la facêda. Còsta la vîn arfâta ind al 1871, cun la maestê in puşisiòun centrêla (dóve la gh'é incòra) cun dèinter la stâtva dal Redentōr.

Intervèint fât dôp àn més a mân, ind divêrsi vôlti, a j spâsi d' atōren a la cēşa. Un intervèin fât pôch tèimp fa l' à permés ed turnêr a purtêr a j antîgh spiandōr  j adôb de scōla vèneta in stîl rococò dal sufét in vōlt e dal curnisòun.