Marmirōl

 

La cēşa ed Sânta Malgaréta e Sân Biêş

(Disègn ed Bruno Violi)

Al nòm ed Marmirōl al deşvîn probabilmèint da un nòm dimòndi druvê in tóta la pianûra dal Po (préma ed tót in Lumbardéia e in Vènet). L'idèia pió ed valōr l' al fà deşgnîr dal parōli latèini "pons marmoriolus" (pûnt ed quadrē), dóve la parôla "marmoriolus" a vōl dîr apûnt "prēda côta" o "materiêl da furnêş".

Al pôst l'ēra traversê da l'antîga "Trixinaria" (al nòm dal vèc Treşnêr) a dal Ré Dughêr e probabilmèint a gh'ēra prôpria in zôna un pûnt ed quadrē

Mèinter a 's fêva di schêv tra nôt e matèina ed la cēşa a s' é catê di sègn ed pêl da cà ed 'na teramêra, int al 1870, Giacinto Scelsi drēda sugerimèint ed Gaetano Chierici l'à datê al pôst a l'etê ed la prēda, al Scelsi l'à segnalê ânca la preşèinsa ed ruvîni rumâni.

Un "Castrum Marmoriolum" l'é numinê int al 1052, al cunvèint ed Sân Prôper ed Rèz al gh'îva in zôna di bèin avû in regâl int al 1079 e 1084, préma 'd èser lasê a la Cēşa ed Rèz.

La Véla ed Marmirōl l'ēra 'na Cōrt cun un castèl e 'na capèla 'd proprietê di Canòsa, che al marchèiş Bonifacio (985 – 1052) l'à regalê a la Cēşa ed Rèz in câmbi ed bèin avû a livèl.

La Véla la vîn numinêda ânch in documèint dal 945, 1058 e 1092

Int al 1193 l'imperadōr Arrigo VI al cunfērma la cōrt, capèla e castèl a la Cēşa ed Rèz.

Int al 1315 Marmirōl l'é un Cumûn indipendèint, a la fîn dal XVIII al gh'îva 365 abitânt.

Int al 1801, al tèimp ed la Repóblica Cişalpèina, al fà pêrt dal Cumûn ed Bâgn cun Curtzèl, la Maşòun sòta al distrèt de Scandian.

Int al 1805, al tèimp dal Règn Itâlich, l'é in Cumûn sòta a Bâgn cun Runcadèla e la Maşòun.

Int al 1815, al tèimp ed la Restaurasiòun dal Duchêt Estèins, al và a fêr pêrta dal Cumûn ed Rèz per sèimper.

 

La cēşa

La cēşa ed Marmirōl l'é dedichêda a Sân Biêş vèschev e mârtir la vîn numinêda per la préma vôlta in un documèint dal 1190, la vîn citêda int al testamèint dal 1255 'd un têl Lombardo Strelaro e ânch in 'na chêrta dal 1302.

Int al 1543 la canônica l'é in ruvîna; int al 1706 la cēşa l'é dimòndi ómda la vîn arfâta dal tót t'r al 1724 e al 1779.

Int al 1905 la vîn restarvêda e in fîn, int al 1943, la vîn dubêda dal pitōr arşân Giuseppe Baroni. La parôchia l'ēra mèza ed Rèz e mèza ed Rubēra.

La facêda l'é a capâna, urientêda secònd al règoli ed la Cēşa, al purtêl al gh'à l'architrêv e int al sòt tèg a cór 'na curnîş sagmêda. La gh'à 'na bòuna architetûra cun 'na piânta a crōş grēca.

La tòra la preşèinta la câmbra dal campâni cun 'na fnèstra per lê. Al d'ed dèinter al parèidi în piturêdi in môd gerlifichê e al clòuni iônichi tirêdi a stóch in mêrmel fînt, insèm al pitûri dal Baroni a dân 'na bèla nôta artéstica a la mudèsta cēşa ed campâgna.

La parôchia la gh'à ânch un bèl altêr intajê e dorê, un côro in lègn a int l' âbşida 'na côpia dal Sân Biêş dal Chierici.

La risêrva naturêla

La zôna ed la risêrva naturêla la gh'à a matèina e mezdé di trèin agrécol privê: l'é, pió precişamèint, un bacîn fât da di schêv ed crēta per la produsiòun ed materiêl per la vècia furnêş che 'na vôlta l'ēra pôch luntân da la chêva.

In urégin al bacîn l'ēra fât a retângol, mó cun al pasêr dal tèimp e a fôrsa ed butêregh dèinter di rutâm e 'd la tèra, l'é dvintê un bacîn cun 'na fōrma divêrsa e déspra, l'é interesânt in mōd particulêr dal pûnt ed vésta dal paeşâg e 'la natûra, sté bacîn al s'é pó impî 'd âcva piuvâna in mōd naturêl, còst l'à cambiê al pôst in un spèc 'd âcva ed padòl bòun per la naturêla ocupasiòun da pêrt ed divêrs gèner ed bèsti e 'd piânti carateréstichi dal zôni ómdi ed pianûra.

Adèsa l'é cōlom d' âcva surzéia cun al fònd a 4/5 mēter.

J usē în, probabilmèint, l'elemèint pió interesânt e divêrs ed la risêrva naturêla, dimòndi în i gèner ch' al drōvên cme pôst ed fermêda, per fêr al né e inrasamèint.

Tra j usē ed la faméja dal sigògni în preşèint j airòun sendrèin e, in premavèira e istê, ânca murgòuni e trentôs. Tra i nâder, al sişòun reêl, al dardèin e al ruchèt ed pâs in premavèira. Al şvasèt a 's fêrma dal vôlti al tèimp dal pâs. La galinèla d'âcva la gh'é tót l'ân. La fòlga la gh'é despès in avtûn-invêren, mó 'na quêlch côpia l' a 's fêrma per fêr al né.

I zanfadōr pió 'd ûn în al falcòun e la pujâna, arciamê da la relatîva bundânsa 'd uşē, al rêr fêlch pescadōr, al gh'é quêşi sèimper al tèimp ed pâs, fōrsi per la bundânsa ed pès e la tranquilitê dal pôst. Al pijapès al gh'é tót l'ân.

L'âmbiĵnt subét atâch a la risêrva naturêla, fât da gróp d'êlber e alberèin, cultivê o saldîv, che ind l' ân a dân cà regolarmèint a: rundanèini, mêrel, ariantèin, conîgher, uşgnōl, parunsèin, fratasèin, fringuèl, scalzarèin, gâşi, curnâc, sivètli, torturèini, pigâs, pigarèla, faşân, e via acsé.

Ed j êter uşē ed la faméja dal pâsri carateréstich ed j ambiĵnt ed padól cme l'uşgnōl ed fióm, al miarèin, la canvarōla; grâsia sèimper a la bundânsa ed pès în preşèint, int al peréiod ed l'invêren, i cormorân e i şvâs.

Int la risêva naturêla a gh'é di sòregh comûn, di pundgòun, sòregh salvâdegh, têlpi, bési d' âcva, ingòr, arzintèli, ròsp, râni, rés, lēvri, nótri. A 's pèinsa ch' a 'gh sién ânca dal bèndli.

Per i pès a gh'é: di pesgât, dal chêrpi e di gòb bastêrd.

Insém al rîvi, ind i pûnt dóv' a gh' é dl' ómed a gh'é ed la canócia, di piumèin, ed l' êrba bisōla, ed la pavēra, e 'd la pavēra grâsa. Ind j ûltem ân a s' în tgnû di sâles da cavâgn, ed j albarâs, 'd j ōlem, ed la piôpa nîgra e di sambûgh.

Rundanèina

Nóteria

Ōlem ed sèint ân