La Fôla 'd la nōşa 'd Benevèint

 

Sît in dó l’ēra la nōşa

Stréi a l’ôvra

Cartèl més in dó l’ēra la nōşa

Còla ed la nōşa ed Benevèint l'é 'na fôla antîga ch'l'à catê un bòun trèin int al j uşânsi italiâni, ch' la s'é sparpagnêdi dimòndi ânch in regiòun luntâni, fîn a dvintêr al prém mudèl dal pôst cunsacrê a i filôs dal "janare" (cme vînen ciamêdi al stréi in chi pōst là).

A’s cûnta che int al 600 d. C., a i tèimp dal duchêt Longobêrd, apèina fōra la sitê ed Benevèint, égh fós un êlber ed nōşa dimòndi grôs cun un serpèint, ed brònz,  ch' a's mōşga la còva, impichê a óna dal sō brôchi.

Al serpèint ch' a's mōşga la còva, fât cme 'n anèl, (l'é al sègn dal mêl o 'd la véta etêrna) a sèmbra ch' al fés pêrt ed 'na religiòun secrēta fâta dal stréi malégni, ch' es catêven, in soquânt peréiod ed l'ân, d' intōrn' a l'êlber cun i diêvel préma ed fêr l'amōr sêgh, in cól môd ché a tirêven la maledisiòun ed j Infêri insém a Benevèint e al campâgni l'é d' atōrna.

Quî l'é ēren ân pôch cêr: al tèimp ed l' ocupasiòun longobêrda in Itâlia, int al 667 al duchêt ed Benevèint l'ēra sòta asèdi stréch ed l'eşêrcit Bizantèin ed Costante II (630 – 668), còst l'à purtê cun la fâm ânca môrt e ruvîna. In cól peréiod un prēt ed nòm Barbato al predichêva in mèz al pôpol asediê e in póblich al cuşêva i sitadèin ed superstisiòun, al 's arfêva in particulêr a la religiòun misteriōşâ dal serpèin ed brònz, ed l' êlber ed nōşa a dû méj circa fōra da la sitê.

Al dóca 'd alōra Romualdo l'à fât vōt ed tirêr via l'uşânsa pagâna se la só sitê la gnîva liberêda da l'asèdi. Procesiòun, urasiòun, cumparisiòun ed la Madòna ed Crést, arén cunfermê al sustègn divîn a un vōt ch'l' îva tirê dèinter tóta la comunitê.

L' eşêrcit imperiêl l'é stê batû grâsia a l'intervèint dal rè Grimoaldo (600 – 671), ch' al s'ēra môs da la Lumbardìa cun al só eşercit.

Dôp la liberasiòun Sàn Barbato, alōra dvintê vèschev, l'à cavê la nōşa, cun al pinsêr che acsé l' aré cavê da la raîşa ânca al religiòun pagâni e infernêli. A's cûnta che int al raîşi 'd l'êlber al vèschev l'aré catê un demòni e che l'aré fât turnê a l'infêren cun la bendisiòun ed l'âcva sânta.

Pietro Piperno avtōr ed  "La superstitiosa storia del noce di Benevent, trattato historico" dal 1639 al cunténva la fôla cun st' al parôli:

 

" Essendo adunque non solo liberato Benevento, dall'assedio, ma il ducato tutto dalle scorrerie dell'esercito imperiale, volendo il dica e la città adempiere il voto e promessa fatta a Dio di desistere dall'idolatria, ticorsero a san Barbato, il quale in questo mentre, per la morte di Ildebrando XXXII, vescovo di Benevento, era stato acclamato ed eletto prelato di questa chiesa, e conferitosi detto santo del luogo della superstiziosa noce con tutto il clero in processione e con molto concorso di popolo, fè quella tagliare, anzi dai fondamenti sradicare, e nelle radici vi trovò un demonio in forma di orribilissimo serpente, il quale il santo vescovo con l'acqua benedetta ammazzò".

 

Però secònd l'uşânsa, al dóca Rumualdo al s'é fât fêr 'n côpia dal serpèint cl' ēra impichê a 'na brôca 'd la nōşa, e ch' égh zibîva penitèinsi e sacrifési cun fèid pagâna, Pietro Piperno al cunténva:

 

"... non lasciò il duca Romualdo l'adorazione del serpente, ma secretamente fattosene fare un simulacro d'oro di quello chiamato Amfisibena, che parimente ha due teste ed è conforme l'armi dei Signori Bilotti anche nobili beneventani, che ancor essi in quell'istesso tempo l'alberarono, lo teneva in somma venerazione, con offrigli sacrifici e commettere molte idolatrie, il che dispiacendo non poco a Teodorinda sua moglie, ne avvisò San Barbato il quale pregò la duchessa che desse quel simulacro in suo potere, e replicandogli quella che il duca avrebbe sentito dispiacere grande si sarebbe perciò mosso a sdegno contro di essa, il sant'uomo l'assicurò che gli sarebbe per ciò avvenuto disgusto alcuno, onde essa gli mandò l'idolo mentre il duca era a caccia; il santo l'aspettò con opportuna occasione e rimproverogli con efficaci parole l'ingratidudine che usava verso la divina Mestò, mentre, dopo aver ricevuto tante grazie, continuava in un si abonimevole peccato; dal chè essendosi gravemente turbato il duca, gli domandò come lo sapeva, e dicendogli il santo vescovo che che la diviota Teodorinda sua moglie per far che lui si emendasse da un sì grave fallo non pure glielo aveva detto, ma anche consegnato il simulacro, per il che il duca confuso non sapea che dirsi e avendo questo ragionamento inteso un suo cameriero, persona molto di lui intrinseca, gli si accostò dicendogli che se la moglie sua gli avesse osato tanto ardire, l'avrebbe ammazzata, dalle quali parole sdegnato, il santo maledisse quel cavaliero e ad un tratto spirò entrandogli un demonio addosso e in quella miseria continuarono i suoi posteri, onde, pubblicandosi il successo per la città, fu causa che non solo il duca ma tutto il popolo si ravvedesse maggiormente di un tale errore e il santo vescovo di quel simulacro del serpente d'oro e ne fè fare un bellissimo calice che fino al presente si conserva nell'Arcivescovado di Benevento con somma venerazione".

 

Però sta fôla l'an và mia d' acôrdi cun al dâti ed la stôria: int al 663 l'ēra dóca ed Benevèint Grimoaldo, mèinter Romualdo al sré gnû dôp che Grimoaldo al sré dvintê rè di Longobêrd còst  int al 671; in pió la mujēra ed Romualdo la se s'ciamêva Teuderada e mia Teodorada ch'l'ēra mujêra 'd un êter ch'al se s'ciamēva Ansprando.

Mó la stôria dal stréi malégni ed Benevèint an n'é mia 'na fôla: a sèmbra che al tót al sia cumincê da l'uniòun ed la religiòun 'd Iside dèja rumâna 'd la Lûna, j ûş antîgh di Longobêrd ch' adurêven j êlber e da la cherdûda cativitê dal dòni longobêrdi. I prém sècol ed la só véta al Cristianèişem l'à fât 'na batâlia dûra cûntra 'l j êtri religiòun e l'à inquadrê la cativitê imaginêda dal dòni longoberdi in cuntrâst cun la Madòna e a j à ciamêdi stréi. Difâti la cherdûda cativitê de sté dòni l' an gnîva mia inquadrêda in sèins religiōş, è stê al Cristianèişêm a piturêri cme dòni ch' îven fât un pât cun al diêvel.

Mó int i sècol gnû dôp la fôla dal stréi piân piân l'a ciapê pè. A partîr dal 1273 în turnêdi a girêr al vōş ed riuniòun steriêdi a Benevèint. Secònd la dichiarasiòun, sòta tutrtûra,  ed 'na dòna ciamêda Matteuccia cuşêda 'd èser 'na stréia int al 1428, al riuniòun a 's fêven sòta 'n êlber ed nōşa e s'é cherdû ch' al fós l'êlber cavê da Sàn Barbato e ch' al fós turnê a nâser per ôvra dal demòni.

A s'é cumincê a cuntêr dal fōli e dîr che l'ēra l'istès êlber maledèt "grandioso e verdeggiante anco in mezzo inverno" e che al turnés a fêres vèder int al nôti di filôs dal stréi sèimper int l'istès pûnt, perchè, a gnîva dét, quând un pôst l'é steriê l'armagnîva steriê per l'eternitê.

Pió têrdi, int al XVI sècol, sòta 'n êlber în stê catê 'd j ôs spulpê ed frèsch: l'ēra drē fêres un âria, un sèins, ed mistēr d' atōrn' a la facènda, ch' la dvintêva piân piân sèimper pió cumplichêda

In tót al manēri al j adunâşnsi dal stréi a sèmbra che sién cuntinvêdi per sècol, lighêdi a êlber che s' ēren mia la "nōşâ mâgica", la rapreşentêven, tant che n'in catòm testimuniânsi precîşi ânch int al peréiod ed l'Inquşisiòun e fîn a tót al 1600.

Dòunca la stôria ed Benevèint steriêda la và avânti per almēno mel ân, mó a gh'é di mutîv bòun per crèder che la stôria la sia pió antîga dal sèst sècol d.C.

Difâti, préma ed la guèra tra Ròma e  al pôpol di Sanniti cumbatûda tr' al IV e al II sècol p.C., la sitê la se s'ciamêva Maloentum (la Maleventum rumâna) nòm ch'al deşvîn da tèra ed pēgri o tèra ed "malia".

Adès a gh'é da capír se la parôla italiana "malia" la 's arfà a la bèlèsa dal pōst opór a la magîa vèira e prōperia. Perchè l'é prōperia ché che in sègvit, quând Maleventum la dvèinta Benevento dôp la vitôria di Rumân int la guèra cûntra 'l rè Pirro int al 275 p.C., la religiòun pagâna ed la dèja egisiâna Iside, sgnōra ed la magîa e dal mònd dedlà, la catê trèin bòun e la se şvilupêda.

L'é sicûr che al funsiòun de sté religiòun int l' 80 d.C. a's tgnésen d'intōren a êlber "mâgich": fōrsi a s' ēra bèle dedichê la Nōşa a la Dèja.

Un poemèt popolêr ed l' otsèint al rècita:

 

Vicino alla città di Benevento

Vi sono due fiumi molto rinomati

Uno Sabato, l'altro Calor del vento;

Si dicono locali indemoniati,

Ove si pensa soltanto di recar tormento

Simile a quello dei dannati,

Per astio, per invidia, e per dispetto;

Questo è il lor pensier e il lor diletto.

Una gran noce di grandezza immensa

Germogliava d'estate e pure d'inverno;

Sotto di questa si tenea gran mensa

Da Streghe, Stregoni, e diavoli d'inferno.

A far del male solo ivi si pensa,

Approssimare niuno si può sino all'intorno.

Chi permesso non ha da Satanasso

Immobile ne resta come sasso.

 

Incòra incō int al cunvinsiòun popolêri, adèsa che i fōgh în stê şmursê, al persecusiòun în caschêdi int al silèinsi e al fōrchi în stêdi finalmèint butêdi zò, la fôla ed la strìa la cunténv' a scampêr e a's cunténv' a cuntêr che int la zôna a sucēden fât misteriōş, strân e ch' an se spiêghen mia...

Chi vrés andêr int al pôst misteriōş (però atèinti al stréi, spēci 'd venerdé e 'd nōt.. a i sintirî cme un sòfi zlê insém a la ghégna o cme òmbri che scâpen e per difèndrov a duvrî druvêr dal granêri e sêl!) l'é asê andêr a drē a còl ch' a diş Pietro Piperno:

 

"...il noce, rinato sul medesimo luogo di quello sradicato da San Barbato, si trova a circa due miglia dalla città, non distante dalla riva meridionale del fiume Sabato, nella proprietà del nobile Francesco di Gennaro. Su questo luogo il patrizio beneventano Ottavio Bilotta fece porre un'iscrizione che ricordasse l'opera di San Barbato".

 

A nâs ânch da chî fât ché la stôria e l'uşânsa dal Nuşèin... da l'archièta di frût incòra aşêreb, int la nôt tr' al 23 e al 24 ed zógn... égh và drē al masrêres "misteriōş" int l'alcòl, 'na manēra per tirêr fōra la "ruşêda mâgica"... la cûra per "tót" i mêl... e l'èser furnî 'd virtó e qualitê "mâgichi"...