L' Âcva 'd ôrz

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

La stôria e la risèta de sté bébita,  al pió antîgh quèl da bèver ed Rèz, în a la bòuna mó gh'àn  un urégin antîga dimòndi: quând int al Palâs dal Munt ed Pietê, tirê só vêrs al 1188 (adès a gh'é 'na bânca), a gh'ēra al Cmûn ed Rèz e Piâsa Grânda la gnîva ciamêda ''platea Communis", int al 1276 al Cunséli Generêl l'à pinsê  'd fitêr i piân trèin di palâs póblich a i mercânt per impiantêregh al butèighi. Pió têrd, mó an sà mia quând, quelchidûn, an sà mia chî, égh vîn l'idèja ed zibîr a i clièint, cme "servési", 'na bébita per arsorêri int al chêldi giurnêdi  'd istê. Sté bébita la gnîva mésa in un trégn davanti al butèighi.

Al clièint ch' al vrîva bèver al druvêva un mès'c ed lègn lighê a 'n' urècia dal trégn.

Cme la gnîva fât  sté bébita an sà mia, mó 's pèinsa, ch' la fós 'n şmerciânsa 'd êrbi da l'udōr (fōrsi a gh' ēra dèinter ânch ed l'ôrz mó an n'é mia sicûr) bujûdi int l'âcva filtrêdi e şlunghêdi cun dimòndi êtra âcva. A un bèl mumèint, an sà mia quând,  la liquerésia la tōş al pôst (o l'é 'na zunta) dal j êtri êrbi, an sà gnân quând la raîşa ed liquerésia la sia rivêda dal nôstri pêrti perchè cla pianta ché l'an crès né int l'arzân e gnân int l' Emélia, a sà sōl ch'l'é stêda  purteda in Europa int al XV sècol da di frê domenicân.

As sà che int al 1421 Ippolito Malaguzzi (nôn ed Ludovico Ariosto), fōrsi per dêr un regolamèint al şmêrc o per gnîr incûnter al spèişi ed produsiòun, al dà al permès ed vènder e fêr paghêr cla bébita in Piâsa Prampulèin a l' època ciamêda "Piazza Maggiore".

Cun al pasêr ed j ân e di sècol la vèndita la dvèinta manopôli 'd un chiuschèt ch' l'ēra, adès an gh'é mia pió, int l'ângol ed la Piâsa Grânda sòta la Tòra ed l'arlòj. Int j ân '70  la vèndita la gnîva fâta in quêşi tót i bâr dal cèinter sitê; mó cun al pasêr ed gestiòun e arnuvamèint di divêrs eşercési comercêl sitadèin e la sarêda ed l'ónica aşiènda ch'la fêva al distilê a livèl industriêl, a s'é pêrs stà vècia uşânsa e, incō, l'antîga âcva 'd ôrz an n'é pió in comêrc.

Dal risèti ed l'âcva 'd ôrz as câten in soquânt léber ed cuşèina arşâna o în purtêdi avânti a vōş, mó la pió grôsa pêrt ed còsti an dîşen mia la quantîte 'd còl ch' égh và dèinter.

Per eşèimpi risèti cme còsta ch' as câta int al léber "Breve manuale del mangiar reggiano" dal 1983 ed Maria Galluzzi e Narsete Iori:

 

" 1 pezzo di radice di liquirizia, bollire con semi di finocchio, di anice ed estratto di liquirizia per circa 20 minuti. Al termine della bollitura aggiungere la buccia di 2 arance, lasciando in infusione sino al raffreddamento. Filtrare."

 

Cme 's vèd an gh'în mia tóti al quantitê ed la rôba, la quantitê 'd l'âcva per fêri bòjer e l'âcva ch' égh vōl per şlunghêr al decôt.

 

Opór cme còsta un pô pió "modêrna" e un pô pió precîşa int al quantitê:

 

"Far bollire per 15-20 minuti 10 centimetri di radice di liquirizia con 10 semi anice, 10 semi di finocchio, tre pezzetti di scorza d'anice e 1 cucchiaino di estratto di liquirizia.

A bollitura ultimata, aggiungere la scorza di mezza arancia lasciandovela per il tempo necessario a far raffreddare l'acqua d'orcio.

L' estratto dovrà essere allungato con acqua nella misura di circa 1 a 10."

 

La scôrsa 'd âneş ed l'ûltma risèta (cun scôrsa 'd âneş fōrsi as vōl dîr pcòun ed tèiga o de smèinta ed badiân) l'é un elemèint ch' an gh'é mia in tóti al risèti e dòunca, prubabilmèint, l'é stê zuntê dôp a la risèta uriginêla dal mumèint che al badiân l'é stê purtê in Europa, dal  pêrti ed la Cîna ,  int al 1690.

Ânch in cla risèta ché an gh'é mia la quantitê 'd l'âcva, ind dó fêr bòjer j elemèint,  che fōrsi l'é 1 léter.

Un cunséli per tóti dō al risèti l'é fōrsi dmèj tridêr un pô, cun un murtêl o quèl 'd êter, la raîşa ed lequerésia o, adiritûra, druvêr còla ch' as câta bèle tridêda.

Cme int la préma risèta, ânch int la secònda bişògna filtrêr al decôt.

Pcòun ed raîşa ed liqurésia

La piânta dal fnôc

La piânta ed l'âneş