La Cēşa 'd S.Celestèin

La préma nutésia sicûra, in pió 'd còla 'd la citêda dal 1025, ed la capèla 'd S. Celestèin la 's arfà al 1096 in 'na dunasiòun fâta da Sigifredo al cunvèint ed S.Prôsper ed Rèz. Int i pivilèg ed Lucio III dal 1184 in favōr dal cunvèint ed S.Tmêş ed Rèz e 'd j êter dal 1191, 1225 e 1229 la figûra cme capèla sòta la Pēv ed la Mudlèina ânca se l'é armêşa, ind i 'stès mumèin, sòt al cunvèint ed S. Prôsper.

L'é ricurdêda ânch int al privilèg ed l'imperadōr Lotario dal 1137, in còl dal pêpa Celestino III dal 1194: "In castro Vicoiovarii cum Capella San Celsi (Celestini)" e in còl ed Gregorio IX dal 1228 "...Ecclesiam San Celestini de Vicozoario cum possessionibus suis et viginti mansos in eodem loco".

Int al 1103 Guglielmo e só mujēra Maria a regalen al cunvèint dimòndi bèin insèm a la lōr pêrta 'd la capèla

Gherardo dal Bosco, int al 1215 padròun per un otêv dal castèl ed Vico Zoario al vènd, d'acôrdi cun só mujēra Adelasia, per 210 frânch imperiêl la só pêrta 'd la capèla al cunvèint ed S. Prôsper,  la  capèla figûra pó ind 'n elèinch dal 1362 tr' al capèli dal cunvèint.

Vêrs la fîn del XIV sec., tr’al 1350 e al 1400,  a sucēd al spustamèin ed la gînta vêrs matèina e a vîn fât la Cēşa ed S. Celestèin ciamêda ed Vicozoario.

Vêrs al 1436 al nòm dal paèiş nōv al cambia: da "Vicozoario" a "Domus de Bosco" (Cà dal Bôsch) cun còst la cēşa la ciâpa al nòm ed S.Celestèin ed Cà dal Bôsch, alōra l'ēra dimòndi céca

Int al 1442 è stê tirê só la tòra  a 's vèden incòra i sègn int al mûr a nōt ed la cēşa dal dé 'd incō.

Int al 1459 a vîn tirê só la canônica a spèişi 'd l'abê.

Int al 1506 la vîn şlunghêda int al davânti per un quêrt ed la só lunghèsa

Int al 1513 al Dóca fevdatâri ed la Cōrt Mantvâna cun un ât scrét int al cunvèint ed S. Prôsper al fònda un benefési cun al tétol "SS.Annunziata" per tirêr só 'na cēşa int la localitê "Cà de Maestri" al Cadelbôsch ed Sòt dal dé 'd incō, cun còst int al 1515 a vîn la divişiòun ed la parôchia 'd S. Celestèin in dō pêrti e a vîn fâta la parôchia ed Cadelbôsch ed Sòt cunfêrmêda int al 1523 dal vèschev.

Int al 1530 al stâbil al vîn dal tót restarvê e imbilî: a vîn zuntê al côro o capèla dal Santési Sacramèint, a 's vèd incòra tra la cēşa modêrna e la sagrestéia.

Int al 1531 l'altêr ed S. Michēl, o Sânta Luséia, al vîn restarvê, int l'istès ân a vîn cambiê al sufét a vîn tôt via i trêv e fât la vôlta.

A i prém dal XVII sècol int la cēşa a vînen fâti divêrsi capèli.

Int al 1632 per un vōt cûntra la pèsta a vîn tirê só l'uratōri, ch' al vîn pó tirê zò int al 1940 per fêr pôst a l'imbòch nōv ed la strêda per Castelnōv ed Sòt

Int al 1637 a vîn fûş la campâna pió grôsa che mésa in sém a la tòra la sòuna incòra.

Int l'otòber dal 1755, cun un prugèt ed l'architèt Francesco Zanni, a 's bóten zò i fundamèint ed la cēşa dal dé 'd incō. Int al zógn dal 1764 a vîn dê la benedisiòun ed la pêrta perincipêla ed la cēşa nōva. Preşbitèri  e al côro a vînen finî sôl int al 1769.

Ind i nōv ân che vîn tirê só la cēşa nōva , al funsiòun a vînen fât int la cēşâ vècia, ch' la vîn tgnûda dèinter la cēşa nōva l'ēra in dó adèsa a gh'é la sagrestéia.

Dôp al decrēt p'r al sepultûri  dal 1806, vrûd da Napoleòun, al simitèri, ch' l'ēra 'd fiânch a la cēşa, al vîn spustê in dó l'é incòra.

Int al 1812 a 'gh vîn muntê in cēşa l' ôrghen dal Traeri.

Al taramôt dal 1832 al fà di dân ânch a la cēşa ch'la vîn restarvêda int al 1833 dal cap mèister Antonio Iotti ed Cadelbôsch, int l'istès ân a vîn arfâta la tòra só dişègn dal fiōl ed Iôt Angelo sòta la guîda ed j architèt Marchelli e 'd l' inzgnēr Liugi Croppi ed Rèz.

Int al 1890-1891 la cēşa la vîn arnuvêda e imbilîda, la vîn cunsacrêda int al 1891.

La gh’à ‘n bèla facêda in stîl têrd sesèint e un intêren a tréi navêdi cun al sufét a vôlta e sînch altêr. I quêder di trî altêr ai lê în stê piturê da Lorenzo Franchi (1565-1632) e arfân al figûri ed S. Âna, la Madòna dal Rusâri e la B.V. ed Lorēto; insèm al quêrt altêr ed lê, intitulê a la Madòna ‘d la Véta, gh’ è ‘na pitûra a frèsch dal XVI sècol ch’ l’é stêda, ind i sècol pasê, elemèint ed duvisiòun e ‘d ufêrti vutîvi. D‘impurtânt valōr artéstich în ânch: al côro ed lêgn ed l'âbsida, intajê e cun dû ōrden ed bânch, dal secolo XVII, l'ôrghen dal setsèint dal famōş Traeri més int al côro ed mansèina e l'antîgh Altêr Magiōr, in lègn intajê e per intēr indurê dal XVII sécol. Int la sagrestèia l’è tgnû da cât un altêr cun ‘na figûra sâcra in lègn dal sècol XVI, ch’al deşvîn da l'uratôri 'd la Cōrt del Tragatèin; int al mûr d'ed sōver ‘na pitûra a frèsch dal rinasimèint bèin fâta l’arfà la figûra ed S.Michēl, S. Luséia e S. Andrèa.