La Cadè

 

'Na vècia fôto ed la cēşa e  'dla tòra

(1900)

Al cà vèci in rîva a la Via Emélia

La stasiòun vècia

Cla frasiòun ché, l'é insém a la Via Emélia vêrs Pèrma a cîrca 10 chilômeter da Rèz, la dēv al só nòm a un uspdêl o uspési per viandânt e pelgrèin ch'l' ēra atâch a un pâs ind l' Èinsa int al pûnt che la Via Emélia l'incruşêva al fióm. Difâti al nòm ''Cadè'' an n'é mia êter che un tâj ed ''Casa Dei'' oséia "Cà ed Dio".

L'uspdêl, fōrsi dal XII sècol, al vîn arcurdê incòra in un documèint ed l' Archévi ed Curèz dal 1580. I frê ch' al guernêven în numinê int al 1380, insèm al cunvèint, in un ât ed permès a Albertino Canòsa p'r al dirét ed cavêr l'âcva int al Canêl ed Sân Jâchem.

Proprietê di pramşân fîn dal 1144, ché àn tirê só un castèl cun al mîra ed difèndêr l'idèja ghibelèina. Int al 1286, dôp 'na batâlia cûntra i mudnèiş, al castèl l'é stê rinfursê e a gh'é stê més al nòm Castèl Navòun. Zachê per tèra dimòndi vôlti e arfât etertânti vôlti, l'à pêrs l'impurtânsa pôch a la vōlta per finîr ruvinê dal tèimp e abandunê a un lèint deperimèint.

Int al 1447 la Cadè la s destâca da Pèrma ch'l'ēra sòta a i Da Curèz e la pâsa sòta a j Estèins dal dóca Leonello ch' al l'unés al marchesêt ed Queriêgh e al l'à fâta comûn, armêş indipendèint fîn a la scansladûra di fèdev. A la fîn dal Setsèint la véla la gh'îva 621 abitânt. Int al mèinter al lèt ed l' Èinsa a se strichêva sèimper di pió e al se spustêva vêr sîra, stî teritôri àn finî per dvintêr, ânca geograficamèint, per sèimper arzân.

Al tèimp ed la Repóblica Cişalpèina la fêva pêrt dal cantòun ed Queriêgh, pó dal 1805 al 1815 l'à fât Comûn cun la Gàida; unîda a S.Ilâri fîn al 1827, pó sòta Castelnōv ed Sòt e a la fîn unîda per sèimper cun Rèz.

Mésa a sîra ed la sitê, a l'ardôs ed la frasiòun ed la Gàida che, insèm, a fân un ónich quartēr sitadèin.

La Véla l'é insém a la strêda statêla 9 ciamêda "Via Emélia", a l'altèsa dal chilômeter 186 int al pcòun ch'l'unés Réz a S.Ilâri, l'é traversêda da la ferovéia Milân Bològna, la gh' à 'na stasiòun per i trēno adèsa sarêda al trâfich di pasegêr; dal strêdi comunêli stréchi unésen al cèinter cun al cmûn ed Queriêgh e la vèca strêda statela nómer 358 ed Castelnōv.

 

 

La Cēşa

Int i privelèg di pêpa Lucio II e Eugenio III dal 1144 e 1145 la cêsa dedichêda a San Jâchem l'é arcurdêda tra còli dipendèint da cunvèint ed Sân Zvân Vangelésta ed Pèrma.

Intv al dècimi dal 1230 la cēşa ed S. Jâchem l'é filiêla ed la pēv ed Campēşen ânca s' l' armâgn sòta a la diôceşa ed Pèrma fîn al 1828. Al prém stâbil l'ēra a 'na navêda sōl cun al sufét 'd âsi ed lègn e trî altêr. Int al XVIII sècol l'é stêda mésa a vôlt.

La vècia cēşa l'ēra tra matèina e sîra 'd la cēşa dal dé 'd incō.

In un inventâri dal 1830 a gh'é incòra sgnê al pôst in dó l'ēra, a matèina, in dó a se vdîva incòra al côro ed la cēşa vècia cun 'na sacrestéia céca atâch. Al prém quadrèl ed la cēşa nōva l'é stê mé s zò al 5 'd agòst 1766. La cêşa la vîn cunsacrêda int al 1783. La facêda l'é, a la fîn, int al 1878 cm' a vîn arcurdê da 'n inscrisiòun d'ed sôver al purtòun principêl. La preşèinta un aspèt a capâna cun dal clòuni murêdi e un fruntespési d'ed sōver cunrunê cun ed j ''arcoteri'' ( pilastrèin céch a pûnta) int i spîgh e al purtêl cun architrêv e lunèta. L' intêren a navêda ónica e in vōlt cun quâter clòuni e adôb barôch.

La sacrestéia l'é stêda tirêda só dal 1788 al 1816, a şvèin a la cēşa atâch a la rîva ed la Via Emélia  a gh'é la tòra, antîga, l' é stêda alvêda ed 'na têrsa pêrt int al 1860, la gh'à un paramèint in bugnê 'd ângol, 'na cèla dal campâni a 'na fnèstra per lê cun 'na quaciadûra a padilioun. Int al fabrichêt dal j ôvri ed la parôchia, lé atâch, a gh'é un chiôsch cun un tempièt in unōr ed la Madòna ed la Gêra.