I Fujân

La cēşa

Al scōli

La vècia stasiòun

I Fujân l'é 'na frasiòun ed la periferéia tra mezdé e matèina ed Rèz, la se şvilópa lòngh la Strêda Pruvincêla 467r ind al trât ciamê "Via Enrico Fermi" tr' al Dō Maestê e al Bôsch de Scandiân.

Muns. Giovanni Saccani (1852-1930) ind al librèt "Fogliano e la sua antica Pieve", publichê al 22 agòst 1920 in ucasiòun di 25 ân ed pâroch dal prevôst d' alōra Muns. Giuseppe Caffagni, al scrév:

 

«Fogliano è una frazione del comune di Reggio posta a sud-est dalla città da cui dista circa 3 miglia. Ha la propria chiesa parrocchiale dedicata a S.Colombano Abbate e presso che mille abitanti che ascendono a 1350 se si computano case e famiglie che appartengono alla parrocchia, ma che civilmente sono del Comune di Scandiano e quello di Albinea. La parrocchia confina con Borzano,Montericco, Canali, S.Pellegrino, Gavasseto, Sabbione, Fellegara, Pratissolo, con un'estensione, se crediamo alla Corografia Ricci, di Bif. 2015.»

 

I prém gróp ed capâni a i Fujân e ind al zôni l'é atâch a 's arfân a l'època préma di rumân. Sègn 'd un gróp ad cà, che a 's arfân a l'ûltem peréiod ed l'etê ed la prêda, în stê catê ind j ân '70 aşvèin al Dō Maestê.

Da êter stódi 'dl' antichitê a rişûlta che atâch a i Fujân soquânt pôst cme la Bersâna, la Viêra, al Pradòun e via acsé arén fât pêrt 'd un sistêma ed cuntròl ed la zôna che, a cól tèimp, la duvîva èser réca ed risōrsi, mó i rèst catê în mìa incòra asê per capîr se, la preşèinsa ed l'òm ind i divêrs pôst, la sìa gnûda ind l' istès peréiod.

Ed j êter rèst a 's arfân a l'època ed la colonişasiòun rumâna, tra quisché, i pcòun ed 'na lucernéta in tèra côta ed culōr grîş dóve insém a 's lêş la scréta "… ommvunis" 'ch la fân pinsêr a la mêrca "Communis" catêda sculpîda insém a dal j êtri lucernèti catêdi ind al 1935 in véia Sân Chêrel (in cèinter ed Rèz) e int al 1918 a l' Uspési.

Dôp la caschêda ed Ròma è arivê i Bêrber e, fōrsi, al peréiod ed quând a cmandêva i Longobêrd a 's arfà la costrusiòun, lòngh al rîvi dal Rôden, ed la préma cēşa 'd i Fujân, dedichêda a Sân Colombano; difâti, al Sânt, 'ch al deşvîn da i paèiş nôrdich l'êra particolarmèint   venerê da i Longobêrd.

Da l'êlt Mediēv in avânti la zôna l'é sòta a i frê ed Sân Colombân, ed la potèinta badéia ed Sân Colombân ed dal grôs Fèdev dal cunvèin ed Bòbi ed Piaşèinsa, dóve a fònden l' impurtânt  Cunvèint dedichê al Sânt dóv' a 's dân da fêr per ingrandîr i comêrc, a fêr ed l'agricultûra e a favurîr la cultûra.

In soquânt documèint dal IX e X sècol a sêlta fōra al nòm "Folianum" mó an n'é sicûr che al "Folianum" de sté pergamēni pulvrèint al sia l'urégin dal nòm "Fogliano".

Cme Véla an s' in pêrla mìa préma ed l'ân Mél, a 's pêrla, invêci, 'd un Castel insém a la riva dréta dal Sècia d' ed sōver a Sasōl, ciamê "de Foliano". Fōrsi l'é cól Castèl ché a dêr al nòm a la Vèla. Al prémi nutési dal pôst în dal 944 quând Pietro ed Rèz al cunfêrma a i canōnich ed Castlarân ed dirét 'd incasêr al dècimi ed la cōrt "… qua dicitur Foliano".

Sté Castèl l'é stê regalê a la Cēşa ed Pèrma da Ottone II int al 980 e dê in afét, dal Vèschev ed Rèz, a Bonifacio ed Canòsa ind la préma metê ed l' XI sècol.

Mó de sté Castèl an sà gnînto ed precîş; la vèira urégin dal nòm ed la Véla l'à fât nâser dal quistiòun tra i studōş de stôria, per eşèimpi: al cuntrâri ed Girolamo Tiraboschi (1731 – 1794), Giovanni Saccani al sustîn che sti documèint a's arfân prôpria a 'n' êter pôst:

«…che era sulla destra del Secchia, cioè nel territorio del plebanato di Castellarano».

Da sté pôst, secònd êter studiōş, a deşvîn óna dal pió famōşi faméj arşâni di tèimp indrê: i Fogliani.

Invêci Andrea Balletti (1850 – 1938), ind la só "Storia di Reggio" al scrév:

 

«Dalla Villa di Fogliano... o da una villa di quel nome presso Sassuolo s'intitola una delle più note famiglie feudali reggiane»

 

Ûn ed quisché e precişamèint Gilberto Fogliani int al 1277 al fònda Scandiân mó:

 

«… Ricchi di tanti possessi, i Fogliani brigarono nelle contese civili, e uomini di valore e d'ingegno rifulsero nell'armi e nelle magistrature. Basti ricordare Guido detto il Riccio, che i Senesi per la vittoria riportata sotto il suo comando contro i Pisani vollero effigiato da Simone Martini nella sala del Mappamondo del loro Palazzo pubblico in atto di recarsi all'assedio di Montemassi nel 1318…» (da: La storia di Reggio – Balletti).

 

La faméja Fogliani dôp divêrsi vicèndi e dûri quistiòun tr' a 'd lōr la va zò e, int al XVIII sècol, la finés.

Al nòm 'd i Fujân dal dé d' incō a 's lêş la préma vôlta in 'na Bòla ed Lucio II dal 1144, dóve a 's cunfêrma al vèschev Alberio ed Rèz tót i sō dirét insém al pēv ed la Diōceşa in dó a 's vèd ânca al nòm ed la "… plebana de Foliano" dedichêda a Sân Colombano.

Int al "Liber Focorum" dal 1315 in Fujân a gh'é 12 faméj. Còl dal 1458-59 al sègna 11 fōgh: "3 obbedienti" (oséia proprietâri ed fònd sòta al gvêren ed la sitê) e 8 mzêder. Int tal Lèber dal 1594 a figûren 150 abitânt  e cîrca 200 int al 1609.

A i prém daò '600, la vècia cēşa 'd i Fujân l'êra bèle in ruvîna, int al 1618, j abitânt ed la Vèla a cumîncen a ragiunêr insém a còl ch' a 's prîva fêr e, a la fîn, a decéden ed tirêren só 'na nōva.

La vècia cēşa luntân dal cèinter, sòta al perécol di lêder, dal tót in ruvîna la vîn scunsacrêda int al 1633.  Aşvèin a la stasiòun, in dóve 'na vôlta a gh'êra la vècia cēşa, adèsa a gh'é 'n uratôri dediche a la Madòna.

Int al 1652, 230 persòuni, divîşi in 40 faméj (cm' a 's lêz int al "Liber Focorum" ed cl'ân), a ricêven, in vîşta a la parôchia, al Cardinêl Rinaldo d'Este (1618 – 1672).

Int al 1663, al vèschev Agostino Marliani (Vèschev ed Rèz dal 1662 al 1674) al fà vîşita in un paèiş cun 249 abitânt cun 52 fōgh, dû ân dôp, int al 1665, i Fujân al gh'à 276 abitânt.

Ind la préma metê dal XVII sècol l'Europa l'é in scaravûlt  per cōlpa ed la Guèra di Trèint' ân e i Stêt Estèin a 's câten tirê dèinter in 'na şfîlsa ed guèri. Óna dal cunseguèinsi, de sté guèri, l'é al cunténov pasâg ed trópi atravêrs al teritôri dal Duchêt; ânca l'arşân l'é despès int al mèz dal pasâg di st' eşêrcit furastêr. Còst l'é un grôs dişâster: al trópi, despès fâti da suldê a pagamèint, în sèinsa règoli e, dimòndi vôlti, a rûben, a violèinten e a n' in fân ed tót i culōr; al lōr pasag, in pió, a favurésen al sparpagnamèint ed malatéi e 'd pideméi.

Pietro Verri (1728 – 1797) al cûnta acsé sté fât:

 

«La pestilenza della Germania per la Valtellina entrò nel Milanese, portatavi dalle truppe imperiali che transitavano per innoltrarsi a Mantova...»

 

Int al 1630 la pèsta la travêrsa al Po e la rîva int l'arşân.

Al studiōş Andrea Balletti al scrév che int al 1630 l'infesiòun ind la sitê ed Rèz l' a 's fa apèin sintèir. La pèsta però la 's acanés insém a Rèz l'ân dōp; la tòca la pûnta ind i mèiş ed lój e agòst e pó l' infesiòun la 's arbâsa e la finés a i prém dal 1632.

Int al znêr dal 1632 a vîn publichê 'n avîş dóve tra l'êter a 's dîş:

 

" La città, e il Ducato di Reggio, si trova libera per Iddio gratia da ogni sospetto di Peste, e mal di Contagio".

 

Mó a gh'în incòra  di né d' infesiòun o suspèt ed pèsta; j abitânt dal véli dal distrèt e dal Duchêt ed Rèz, per còst, în incòra sotomés a contròi e lémit.

Secònd Muns. Saccani ("Fogliano e la sua antica Pieve" ), la pèsta la pécia i Fujân prôpria in cl'ân lé.

Alōra i Fujân l'êra óna dal 20 o 30 Véli dal Distrèt ed Rèz. In cól peréiod la sitê l'êra incòra sarêda da dal mûri, datōrna al quâter Pôrti a se şlarghêven i Bōregh, pió in à di bôregh a gh'êren al Clavşûri o  "Pendici", 'na fâsa ed teritôri dimòndi lighêda a la sitê, dôp al Clavşûri a gh'êra al Distrèt fât dal Véli lighêdi al Comûn, 'ch' êren dèinter a la Diôceşa, al tót al fêva dal Duchêt ed Rèz  'ch al fêva pêrt di Stêt Estèins.

Quând la pèsta l'infèta i Fujân in Véla a gh'êren 200 abitânt e al curê l'êra don Bartolomeo Campana, la vècia cēşa l'é in ruvîna, còla d' adès l'êra in costrusiòun e la canônica apèina finîda. I môrt per la pèsta în stê cîrca 'na trintèina.

La cêsa nōva ed la Vèla la vîn finîda grâsia a 'na racôlta ed sôld, dmandêda dal Curê e da i parochiân (armês sèinsa bèsi) al Vèschev, fâta da i fedêl ed tóta la Diôceşa ed Rèz.

Da cól peréiod al sôrti ed la Vèla în lighêdi a còli ed Rèz fîn al 1806 quând, i Fujân, al dvèinta Comûn ed têrsa clâs (insèm al sō frasiòun: Sabiòun, Gavasèj, Casōla (alōra ciamêda "Cazzola") ind al Comûn ed Rèz dal Diparetimèint dal Cròstel. Tót còst però al dûra fîn al 1808 quând, scanşlê i Comûn ed têrsa clâs, i Fujân cun al sō frasiòun ed Sabiòun e Gavasèj al pâsa per sèimper sòta Rèz, mèinter Casōla la pâsa sòta Scandiân

Int l'Archévi de Stêt ed Rèz a 's tînen da cât 'na sèria ed documèint relatîv a l'antîgh Comûn di Fujân: ât de Stêt Civîl (nâsiti, matrimòni, môrt) ât e protocôi. Tra sti documèint, ech trâten la lêva militêra, al malatéi dal bestiâm, al j entrêdi e al spèişi ed l'aministrasiòun Comunêla, a 's lêş:

 

· Int al 1806 a la "Municipalità di Fogliano" a vîn comunichê che i nimèi dal "Comune di Casalgrande" in malê.

· Al 21 ed setèmber dal 1807 al Cunséli Comunêl l' aprûva al piân preventîv dal spèişi per l'ân dôp: "attività 26.667 soldi", "passività 30.469 soldi".

· Int al 1807, j inscrét al "Ruolo della Guardia Nazionale della Comune di Fogliano" în 298 ed quisché 65 a stân int al cèinter pió impurtânt (i Fujân)

 

A vîn ânca scrét in dó l'êra "la casa della Comune di Fogliano" 'ch l'êra int al "Casino di campagna" dal Séndech Bartolomeo Pedrazzi mó an vîn mìa dét quêl l'é dâto che, cme rişûlta da i documèint dal Catâst, la faméja Pedrazzi, alōra, la gh'îva divêrsi proprietê in Fujân.

È tgnû da cât ânca al sigél 'd utòun (dal diâmetro ed 28 milémeter) dal Comûn di Fujân 'ch al pôrta sculpî 'na fòja lêrga cun la scréta in tònd: "Municipalita' Di Fogliano".

Int al 1822 i Fujân al gh'îva 426 abitânt; quând è stê dichiarê al Règn d' Itâlia a 'gh n' îva 550, 851 int al 1913, cîrca 2.000 int al 1987 e cîrca 2.600 int al 2000.

La Cêşa

La cēşa parochiêla di Fujân l'é dedichêda a Sân Colombano Abê (542- 615) sânt misionâri irlandèiş fundadōr ed cunvèint e cēşi in Europa.

Giovanni Saccani ind al só librèt "Fogliano e la sua antica Pieve" al scrév che:

 

«L’umile Chiesa di S. Colombano... un tempo fu Pieve gloriosa ed estendeva la sua giurisdizione sulle Chiese di Gavasseto, Roncadella, Sabbione, Fellegara e Pratissolo, e nel suo territorio, aveva anche le chiese di Gazzo, delle Caselle e di Iano».

 

Cme l' arcôrda 'na lâpida la préma e antîga cēşa di Fujân l'êra aşvèi 'n dóve adès a gh' é la stasiòun di trêno (fōrsi int al pôst in dóve adès a gh' é 'n uratôri dedichê a la Madòna)

Ind al 1618, i parcochiân, un pō per la scumditê dal pôst e un pô perché la vècia cēşa l'êra céca àn pinsê al progèt ed fêren 'na nōva da n' êtra pêrt.

Int al 1625 a vîn fât la Canônica e int al 1627 a 's cumîncia la cēşa 'ch la vîn finîda int al 1633 cîrca. La vîn tirêda só insém a i rèst 'd un vèc cunvèint fundê ind l' època di Longobêrd da i frê dal cunvèint ed Bòbi.

Int al 1663, quând Muns. Marliani al va in vîşita a la parôchi al câta 'na cēşa:

 

«…lunga  braccia 39, larga 15 di una sol nave con Coro quadrato» [...]. «Aveva tre altari, il maggiore, quello del rosario e quello di S. Rocco, questi due ultimi nelle relative cappelle, con pitture di diversi santi sopra gli altari»

 

Egh vîn pó zuntê, int al 1760, la sagrestéia, la facêda int al 1763  ôvra 'dl' architèt Andrea Tarabusi (1700- 1776), al nōv batistèri fât da Pietro Armani e l'archévi, fr' al dō sagrestéi, int al 1770.

Int al 1777 e 1780 dèinter a vînen fât di restâver. L'ôrghen fât, sèmbra da Domenico Traeri (1665 – 1744) l'é dal  XVII sècol.

Ind la secònda metê dal 1800, al tèimp dal gvêren ed la parôchia dal Retōr Baldi e sòta la diresiòun dal Canônich Luigi Rossi, la cēşa la vîn şlunghêda ed sèt mêter, a vînen zuntêdi al dō capèli in óna ed còsti égh vîn més al Batistèri e a vîn arfât ânca la facêda.

La cêsa la vîn imblîda tr' al 1903 e al 1905. Int al 1927 a vîn arfât al presbitèri e a vîn tirê só la Canônica nōva.