|
Gavasèj
|
|
L'Ariōl dóv' a 's bóta int al Rôden |
|
La cēşa ed Sân Lurèins (quêder ed B.Violi) |
|
Cme p'r al nòm "Gavâsa" ânca per "Gavasèj" a sèmbra che al nòm al deşvègna da 'na parôla comûna ch' la gh'ēra préma dal latèin: "gaba" o "gava" ch' a vré dîr "cōrs 'd âcva" o "pôst cun 'd l'âcva". Gavasèj l'é 'na Véla stôrica 'd urégin medievêla (IX sècol), adès l'é 'na frasiòun dal cmûn ed Rèz, l'é tra mezdé e sîra e a 7 chilômeter dal cèinter ed la sitê, la vîn numinêda per la préma vôlta in un documèint ed l' 882. L' é un cèinter fât da un pôlo religiōş (la cēşa) e da dû bōregh ûn més a gróp ed carâter civîl (Castèl) cl'êter a şvilóp drét (Gavasèj). Dôp la dişastrōşa ed j Ungari (899-900) tót al teritôri arşân a vîn fât di castē e tòri rinfursêdi in vésta óna ed cl'êtra per prèir scambiêres di segnêl per fêr frûnt al sucêder a di dişâster cumpâgn a quî fât dal j invaşiòun di bârber. Ânch a Gavasèj a gh'ēra 'na cōrt cun al castèl, o tòra rinfursêda e 'na capèla dedichêda a Sân Pēder numinêda in un documèint dal 1040. Cm'a rişûlta da un documèint dal 1058, alōra, la zōna l'ēra dal cûnt Arduino ed Pèrma. Al castèl al vîn numinê per la préma vôlta int al 1110 e int al 1153 in 'na Bòla 'd pêpa Anastasio IV a vîn nutê che la cēşa ed Sân Pēder e la cōrt ed Gavasèj ēren dal cunvèint Benedetèin ed Sân Genèşi ed Bersèl fundê da Atto ed Canòsa int al 968. Int al 1315 la véla l'é dal cmûn ed Rèz, mó trèint' ân dōp (1346), j Estèins la dân in fèdev a i Manfredi ch' l' agh vîn cunfermêda ânch int al 1363. Int al 1447 Gavasèj, cun la Giarōla, la fà un cmûn che int l' Èstim dal 1458 al gh'à 31 ''fōgh''. Pôch dôp al pâsa incòra sòta al gvêren arşân. Int j ân 1477-78-79 Niclolò Ariosti, pêder ed Lodovico Ariosto e capitân ed la Sitadèla ed Rèz, al cûmpra, in Gavasèj, di pcòun ed tèra (documentê da 9 rôgit), óna ed ch' al cûmpri (8 biōlchi) ind i documèiunt ed l'Archévi ed Rèz l'é nutêda acsé:
"1478. a’ 25. Giugno — Il Conte Nicolò Ariosti Capitano della Cittadella di Reggio acquista una pezza di terra di B. 8. in Gavasseto per Fiorini 40 d’ oro dalla Giovanna moglie del fu Pietro Pagani, a rogito di Francesco Parisetti Omozolli."
L'abê Girolamo Baruffaldi int al só léber "Vita di Lodovico Ariosto" dal 1807 al scrév:
"… acquisti fatti dallo stesso Nicolò in Gavasseto , ed in altro sito detto Bezzarola, di maniera che unendo tutti i predetti acquisti fatti nel corso di poco più di due anni, ascende il valore a seicento fiorini d’ oro in circa; dove è ben da notare , che la Villa di Gavasseto confina a settentrione con altra denominata S. Maurizio , dove è situata la Villeggiatura Maleguzzi , detta però il Mauriziano; anzi nei citati registri trovasi , che Girolamo Maleguzzi a nome del Co. Nicolò Ariosti acquistò da Gasperino Cavazzonì una pezzola di terra a Gavasseto confinata da tre parti dall'acquirente Nicolò Ariosti."
A la fîn dal 1788 Gavasèj al gh'à 445 abitânt. Int al 1798 al pâsa sòta al cmûn ed Sabiòun e cun la Restaurasiòun dal 1815, dop èser stê (int al 1805) cmûn indipendèint cun Casōla, al vîn pasê sòta la giurisdisiòun aministratîva ed Rèz per sèimper. Al 31 dicèmber 1859 al gh'à 733 abitânt. Int j ân ch' a vînen dôp Gavasèj al se şvilópa lòngh al trât ed véia Comparoni che da véia Ruini al và in véia Anna Frânk; al cèinter ed la frasiòun a 's câta int al trât che da via Brecht al và in véia Anna Franck, trât a drē l' Ariōl ch' al vîn fât int i prém ân dal '900. Int l' època dal fâsio a vîn fât la scōla elementêra. Tra j âb '40 e '60 gavasèj an gh' à mia di grôsa cambiamèint. Da j ân '70 gavasèj al se şlerga, cun la costrusiòun ed cà nōvi, a matèina ed véia Comparoni. Int al 1980 a vîn avêrt la farmacéia, sèimper in cól peréiod a vîn in Gavasèj, da Scandiân, in un nôv stabilimèint tirê só a mezdé ed la frasiòun, 'n' aşiènda dal setōr di prodòt surgelê per la gelateréia e pasticería, incō famōşa int tót al mònd. Int j ûltem ân Gavasèj l' à pió o mēno mantgnû fêrom al nómer ed j abitânt. La Véla la gh' à, per la gînt dal pôst, i servési principêl e 'na rêda comercêla suficînt p'r al necesitê ed la popolasiòun; a gh'é 'na scōla elementêra, e 'n aşîlo. In zôna agh'é ânch un simitèri e la parôchia ch' la gh' à ânch un cîrcol Anspi e di câmp spurtîv e gh'é ânch un cîrcol Arci cun 'na pésta adata a tót j ûş. Al trâfich stradêl pió grôs al vîn fât insém a la strêda pruvincêla 86 (via Comparoni), ch' la travêrsa, p'r al lòngh, al cèinter ed la Véla e ch' l' unés la véia Emélia (Sân Mavrési-La Maşòun) a nôt e la S.P. 66, véia Anna Franck ch' l' unés al dō Maestê cun Arsèj, ch' la pâsa a mezdé ed Gavasèj. La frasiòun l'é servîda da 'na lénia ed corēri, cun al cōrsi int j urâri dal scōli, mèinter per véia Franck a pâsa la lénia per Salvatèra. A gh' é in progèt un pêrch póblich per dêr valōr a la preşèinsa, a mezdé ed la frasiòun, ed l'Ariōl, dal pésti per quî ch' a vân a pē o in biciclèta insém a véia Comparoni per unîr la sitê a Sabiòun e pésti dèinter a la frasiòun per unîr la scōla, la zôna dal comêrc a la mnûda, la parōchia e al cîrcol Arci e óna per mirêr la natûra insém al rîvi ed l'Ariōl; a gh'é in progèt ânca ed fêr 'na piâsa int al cèinter ed la Véla.
Cēşa A sèmbra ch' a 'gh sia stê dō cēşi in Gavasèj, la préma, la pió antîga, l'é 'na cēşa dedicheda a Sân Pēder ciamêda ânca Cēşa Biânca, int al 1110 l'ēra, insèm al Castèl, sòta al cunvèint Benedetèin ed Bersèl (bòla 'd Anastasio IV dal 1153), int al 1212 l'ēra dipendèint dal cunvèint ed Sân Tmêş ed Rèz. Int al XVI sècol l'ēra 'n uratōri ''sine cura'' (an égh fêven pió mèsa) o cēşa campagnōla; da un documèint dal 1543 la risûlta in ruvîna, l'ēra int al tèri ed proprietê di sgnōr Malaguzzi. Cl'êtra cēşa, còla dal dé 'd incō, l'é dedichêda a Sân Lurèins Mârtir, int al 1242 l'é ''di libera collazione'' oséia tgnûda da un pâroch siēlt, numinê e decîş sōl dal Vèschev. Int al XVIII sècol l'é incòra céca e cun dû altêr. Int al 1702 la vîn arfâta dal tót. Int al XIX sècol la vîn şlarghêda e a 'gh vîn zuntê dō capèli. Dal 1998 al 2000 la vîn restarvêda per i dân fât dal taramôt dal 1996. La cēşa l'é girêda secònd al règoli ed la Cēşa, cun la facêda ch' la 's preşèinta fâta a capâna dubêda da clòuni fînti, ch' la finés a pûnta d'ed sōver a 'n risōl êlt e girêda a sira. Al purtêl cun architrêv cun 'na lunèta in êlt. La tòra dal campâni l'é a pûnta cun la cèla a 'na fnèstra per lê. Int la canônica, a matèina, a gh'é un bèl logê a dō lûs ad êrch e-şbasê.
Curioşitê. In Gavsèj a nâs, da un funtanîl, l'Ariōl numinê da Lodovico Ariosto ind la quêrta sâtra dirèta al cuşèin Sigismondo Malaguzzi cun ch' al parôli ché:
“… Il lucido vivaio onde il giardino Si cinge intorno, il fresco rio che corre Rigando l’erbe, ove poi fa il molino …”.
"Gavasèj" l'é ânch al nòm ed 'na casòun, in dialèt arşân, scréta e mésa in mùşica da Gaudio Catellani int al 1998. Còl ché sòta l'é al tèst originêl ed la cansòun, fōrsi l'ónica in tót al mònd, dedichêda a Gavasèj:
'Na volta, a Gavassèj, a gh'era un tratorésta che in d'l'ora del mezdé a's gh'è anebìé la vesta o forse l'era vèira e a'l l'ìva vest dabòun comunque...per scurtèrla, l'ha vest un gran bissòun! A me, cól c'a'm fa ràbia, l'è al fàt che pr'al bissòun a gh'era tanta gìnta e tanta cunfusiòun a n'era gnu un casèin da azvèin e da luntàn... a n'era gnu di piò che a l'Amicéssia de Scandiàn! Porca misèria!...che dù pevròun!... cun 'sta facènda de 'sta storia del bissòun... a n'ha parle per piò ed déz àn tòtta la véla e, caso mai piò che un bissòun, l'era 'n' anguéla!... Porca misèria!... Mo' 'sté bissòun al srà famòs, mo' l'ha mai fàt gnan 'na canzòun perciò, Catlàn, che sun po' me, l'è bèlo 'd' mèi perché l'ha fàt anch 'na canzòun per Gavassèj!... (CANZONE PER GAVASSETO!)... (ANDÒMM IN MINORE, PERCHÉ SÒMM TÒTT MINORE!)... Gavassèj l'è 'na stradlèina lòunga lòunga lòunga lòunga drétta e strèta cun l'asfèlt escarughè, cun d'i'elt e bàss, tra un caradòun e 'na cunétta... cun un bar, cun dù negòzi, cun 'na ciésa, un zimitèri e un giurnalèr un distributòr 'd benzina, un camp da football e 'na pésta per zughèr Gavassèj al cumincia a San Mavréssi e al va a finir a la Giaròla gh'è 'na fàbrica, un casèll, un vivaiésta e gh'è l'asilo cun la scòla gh'è la sègra ed San Lurèinz, al déz d'Agòst, che l'è l'orgòli ed i'abitànt, mo' sopratòtt, a gh'è di fòss che in pìn ed séss e a fan 'n'udòr impressionant In del cèinter del paèis…al profòmm l'è meno pèis... mo' s'a't ve in periferìa...da l'udòr a't resést mia... e la pòza di nimée...sopratòtt durant l'istéè... la camina e la trapassa...San Mavréssi e po' anch Gavassa! (SECONDA "SCROFA"... PRIMA PORCILAIA!) Gavassèj me a'gh vòj bèin perché a'gh passèva a la sìra e a la matèina e a'm ricòrd che 25 o 30 an fa gh'iva anch avù 'na murusèina a g'hòmm fàt al tornèo del Moro Zanta cun la squèdra da balòun e anca me, a sun oriundo ed Gavassèj, dove al cunfina cun Sabiòun... Gavassèj l'è un patrimòni culture! ed la popolaziòun Arzàna gh'è 'd'la pòza...sé...va beh!...però fa gnìnt se gh'è 'd'la pòza quand l'è sana in Italia g'hòmm del fàbrichi che impèsten tòtta la popolaziòun e me a'v dégh c'l'è 'd mèi la pòza di nimée che la diossina di padròun! Chi a'gh pièz mia l'udòr del séss... e al va via co'l nèz aréz... s'al catòmm cun un zampòun... a'gh piciòmm in di cojòun... s'al catòmm cun un cudghìn...a'gh tiròmm al pirlinghìn... e s'al magna del persòtt... a ghe sciancòmm l'uzvèj del tòtt! E adèssa me a'v salòtt!... Gavassèj!
|
|
Un trât ed l 'Ariōl |