Francesco III d'Este

Francesco III d'Este

Francesco Maria (còst l'é a só nòm intêr) al nâs a Mòdna al 2 lój dal 1698.  Fiōl dal dóca Rinaldo I d'Este (1655 – 1737) e 'd Carlotta Felicita ed Brunswick-Lüneburg (1671 – 1710), al spōşa, int al 1720, Carlotta Aglae ed Borbone-Orléans (1700 – 1761); a 's divéden int al 1755. Armêş vèdov int al 1761, al spōşa con al matrimòni "morganatico" (l'é un matrimòni dóve la mujêra e i fiō an gh' àn mìa dirét a l'ereditê dal tétol, né a còla ed la cârica e gnân a l'ereditê dal partimòni) préma Teresa 'd Castelbarco, vèdva Simonetta, e pó, dôp la môrt ed còsta int al 1768, al se spōşâ cun Renata Teresa d'Harrach, vèdva Melzi (1721 – 1788).

Al dvèinta Dóca cun al nòm ed Francesco III d'Este a la môrt dal pêder Rinaldo sucèsa int al 1737.

Al 's destrîga cun di só e zò in mèz al vicèndi che a sègnen i destîn dal teritôri ed l' Êlt'Itâlia dôp al scòpi ed la Guèra ed Sucesiòun polâca int al 1733, al tōş perta a la Guèra ed Sucesiòun austríaca (1742-1748) ed fiânch ed la Spâgna.

A 'gh vîn cunfermê al pusès dal Duchêt da la pêş d' Aquisgrana (18 otòber 1748), che l'arcgnòs a Maria Teresa d’Asburgo (1717-1780) al trôno imperiêl (1740 – 1780).

D' alōra l'armâgn fedêl a l'imperatrîş austríaca, l' arîva per fîn a imprestêregh sèint méla schîn geliê al tèimp ed la Guèra di sèt ân.

Grâsia a la puşisiòun 'dla mâsima impurtânsa dal Duchêt ed Mòdna e Rèz, sernêra tra la pianûra Padâna, la Ligória e la Tuscâna, Francesco III l'é bèin vést dal gvêren austríach, ch' la mèt in prâtica 'na bòuna polética 'd leânsi. Avtôr de sté polética l'é Beltrame (o Beltramo) Cristiani (1702 – 1758), ambasadōr, cun 'na grôsa avtoritê, ed Maria Teresa in Lumbardéia. Grâsia a un fûreb acôrd ed matrimòni dóve l'anvôda dal Dóca la vîn dêda in mujêra al têrs fiōl ed l'imperatrîş, al lîga la râsa estèinsa a j Asburgo. Al cuntrât ed matrimòni fât int al 1753 al precîşa che in câmbi Francesco III, pió adât ai divertimèin che a j intrîgh polétich, al gh' âbia la cârica, sōl ed nòm, 'd Aministradōr dal Duchêt ed Milân, e un asègn a l'ân ed 240.000 frânch ch' a 'gh permèt acsé ed tōr pêrta a la bèla véta ed la sitê; mó al gvêren dal paèiş ed fât l'é tgûn, préma, da Beltrame Cristiani pó dôp dal cûnt Carlo ed Firmian (1718 – 1782).

Int al 1764, fōrsi bèlo pîn dal distrasiòun e la bèla véta che al sō cundisiòun a gh'îven permés fîn alōra, al dmânda a Maria Teresa un fèdev per prèir sistemêres e mèter só cà.

Francesco III al mèt j ôc insém a Varèiş, dóve al gh'é bèle stê int al 1755 quând l'é stê invidê a cà dal marchèiş Paolo Antonio Menafoglio (un réch banchêr e polétich ed Varèiş), dóve la godû ed la véta ed véla che la nobiltê milanèişa la fêva insém a la Culèina ed Biumo.

Int al 1766 a rîva, da Vièna, al sé a la dmânda fâta, int al 1764, dal Dóca: al teritôri ed Varèiş al dvèinta fèdev ed Francesco III fîn a la só môrt, dôp al sré turnê 'd l'Austria.

Pôch dé préma ed la fîrma dal diplôma ed l'invistidûra, Francesco III al cûmpra la cà ed Tommaso Orrigoni, tirêda só, alōra, un pô fōra Varèiş. Cun ed j impurtânt lavōr  de şlargamèint, durê fîn al 1773, al Dóca al la câmbia ind la só cà, al vōl ânca che la véla la vègna circundêda da un grandiōş giardèin, a l'italiâna, sumiliant a còl ed Schönbrunn in Austria (adèsa ind cól palâs, caimê Palâs Estèins a gh' é al Municépi ed Varèiş).

Int al 1771 al Dóca d'Este al và a stêr ind la nōva cà, al pôrta sêgh la só cōrt e al mōd ed vîver cme l'é abituê, l'invéia e al finânsa la costrusiòun dal Teâter Duchêl.

Int al 1780 al mōr ind la só véla ed Varèiş, ind al mèinter al s'é bèle rasegnê a la fîn ed la só râsa, dâto che só fiōl Ercole III an n' à mìa mucê di fiō mâs'c, ânca se ind al cuntrât ed matrimòni ed l'anvōda cun l'arcidóca d' Austria l'é bèle prevést che i fiō erèditen al nòm Este, dòunca i Dóca chîn gnû dôp in  stê ciamê cun al cugnòm Austria-Este.

 Subét al vîn suplî int al Nōv Cunvèint di pêder Capusèin, in dóve adès a gh'é la Scōla Mèdia Dante Alighieri ed Varèiş e pó spustê ind la capèla principêla dal simitèri ed Giubbiano sèimper a Varèiş.

L' é stê, a la fîn ed la stôria, un gvernânt avêrt, ânca se vivór ind la véta. Sibèin tóti al dificultê  cavsêdi  dal quistiòun in Europa tr'al grôsi nasiòun, al s' é dimustrê un dóca dimòndi edmèj ed còl ch' al dêva da vèder quând l'êra prîncip ereditâri.

Tra chiêter lavōr l' à regolê la véta ed la sitê ed Mòdna, la més só i nòmer dal cà, la fât fêr l'usdêl, l'Albêregh di Puvrèt (incō Palâs di Musèi), al Giardèin dal piânti furastêri, la fât fêr la Via Vandelli  ch' l' unîva Mòdna a la Tuscâna e al mêr Tirreno.

Ânca a Varèiş al Dóca al drōva la só avtoritê ind la véta civîla: per arsanêr al bōregh al fà tachêr ed j avîs per fêr savèir a la gînta còl ch' la gh'à da fêr per stêr in salót, al scanşèla la Cungregasiòun dal Gesó e da la vèndita di bèin al fà un fònd per stipendiêr i mèister ed la scōla póblica, al crès al salâri dal dutōr e dal chirûregh ed l'usdêl, al 's interèsa 'd asistèinsa.

 

Soquânti dal dâti pió impurtânti ed la só véta

 

Int al 1723, dacôrdi cun só mujêra al decéd ed fêr fêr, dôp avèir avû in regâl da Foresto d'Este dóca de Scandiân 'na pusiòun cun la véla, al Palâs Duchêl ed Rivêlta.

Int al 1731 al vîn numinê "Cavaliere del Tosone d’Oro".

Int al 1733 al tōş pêrta a la Guèra ed Sucesiòun polâca.

Int al 1737 a mōr só pêder Rinaldo I. Al dvèinta Dóca cun al nòm ed Francesco III d' Este. Al vín numinê "Generale d’Artiglieria" ind l'Eşêrcit Imperiêl.

Int al 1741 al cunclód al cuntrât ed matrimòni dal fiōl Ercole cun Maria Teresa Cybo-Malaspina, erêde dal Duchêt ed Mâsa Carêra, a cla manēra ché Mòdna la gh'à ânca al sbòc al mêr.

Dal 1742 al 1748 al tōş pêrta ed la Guèra ed Sucesiòun austrìaca.

Int al 1743 al vîn numinê "Generalissimo" ed j Eşêrcit ed S.M. Cattolica in Itâlia.

Int al 1745 al vîn numinê " Cavaliere dell’Ordine del Santo Spirito"

Int al 1746, suplî da i dèbit, al Dóca al vènd 100 fra i pió bê quêder ed la colesiòun d'êrt estèins a l'Eletōr ed Sassonia.  A vân fōra acsé da Mòdna e da l'Itâlia caplavōr sèinsa prèsi 'd grôs artésta tra quisché: Tiziano, Caravaggio, Annibale Carracci, Correggio, Raffaello, Giorgione e dimòndi êter.

Int al 1750 al dà al marcheşê de Scandiân al nôbil genvèiş G.Battista De Mari bèle guvernadōr ed Rèz.

Int al 1753 al cumbîna al martimòni ed l'anvōda Maria Beatrice Ricciarda (1750 – 1829) (fiōla ónica ed só fiōl Ercole e Maria Teresa Cybo-Malaspina) cun l' Arcidóca Ferdinando d'Asburgo-Lorena (1754 – 1806) têrs fiōl ed Maria Teresa d'Austria, in câmbi, la garanséia ed l'imperadōr ed l'indipendèinsa dal Duchêt ed Mòdna e Rèz da l'Impêr d'Austria.

Dal 1754 al 1771 l'é Guvernadōr Generêl dal Stêt ed Milân.

Al 20 ed setèmber dal 1755 al và per la préma vôlta a Varèiş, l'é invidê, per quâter dé cun al só sègvit, dal Marchèiş Menafoglio.

Int al 1764 al fà dmânda a l'Imperatrîş 'd un fèdev dóve ritirêres quând al và in pensiòun.

Int al 1766 a 'gh vîn dê al Duchêt ed Varèiş, al cûmpra cme cà la véla dal comerciânt Tommaso Orrigoni, tirêda só int al 1760 e che, in sèt ân ed lavōr ed l'architèt Giuseppe Bianchi, a la câmbia dal tót.

Int al 1770 al fà tirêr só al pió antîgh teâter d'ôpra ed Varèiş al "Teatro Ducale" tirê zò int al 1789.

Int al 1771  al fà scréver, prém rè in Itâlia, un Côdis ed lèg: "Codice di Leggi e Costituzioni per gli Stati di Sua Altezza Serenissima" oséia al famōş "Codice Estense" cunsidrê al prém documèint uficêl ed l' iluminîşem ind i Stêt préma ed l'Unitê d'Itâlia. I sînch léber dal Côdis a cumîncen a disgnêr i cunfîn 'd un stêt ed Dirét vèira e prôpria, cun insém a la pûnta la mâsima avtoritê da dóve a deşvîn la decisiòun per ògni quistiòun civîla e penêla.

Al 5 utòber dal 1771 a Milân a 's fà al matrimòni decîş per cuntrât ind al 1753 tra Maria Beatrice Ricciarda  cun l'Arcidóca Ferdinando d'Asburgo-Lorena ch' al tōş la cârica ed Guvernadōr dal Duchêt ed Milân. Cun al spuşalési Francesco III al smèt 'd èser Guvernadōr ed Milân e al và in pensiòun.

Al mōr al 22 ed fervêr dal 1780 ind la só véla ed Varèiş.

 

 Tétol e cârichi avûdi da Francesco III:

 

Duca di Modena e Reggio,

Duca della Mirandola,

Duca di Varese

Principe del Sacro Romano Impero,

Principe Sovrano di Carpi,

Principe Sovrano di Correggio,

Principe di San martino in Rio,

Marchese della Concordia,

9° Marchese di Montecchio,

Marchese di Scandiano,

Conte Sovrano di Novellara e Bagnolo,

Conte di Jeno ed Avad (Ungheria),

Signore  di:  Sassuolo, San Martino in Spino(Mirandola),  Campogalliano, Castellarano, San Cassiano e Rodeglia (Roteglia),

Cavaliere del Tosone d’Oro,

Cavaliere dell’Ordine del Santo Spirito,

Generale d’Artiglieria negli Eserciti Imperiali,

Generalissimo degli Eserciti di S.M. Cattolica in Italia,

Governatore Generale dello Stato di Milano.