Cēşa e Palâs Sân Zôrz

La facêda

Al purtêl

La tòra e la cópla

La Cēşa ed Sân Zôrz, tirêda só ind la pêrta a matèina ed Via Farini (l'antîga Cuntrêda di spadêr,  ciamêda acsé perché la burghêda, a l'època, l'êra pîna ed butèighi ed frêra e armarōl), l'é numinêda per la préma vôlta in un documèint dal 1146.

Int al 1456 la faméja Ruggeri la finànsia un céch restâver .

Int al 1610 al stâbil al dvèinta per sèimper al pôst di Pêder Geşvéta che, int al 1608 a Rèz, îven més insèm 'na comunitê in Sân Jâchem cme pôst pruvişôri.

La Cumpagnía ed Gesó, fundêda da Sânt' Ignâsi ed Layola (1491 - 1556) (ind al pîn ed la Rifōrma catôlica o Cuntrarifōrma), per aministrêr la religiòun ind la cēşa l'îva cumprê soquânti câmbri in un stâbil atâch a Sân Zôrz.

Òm ed siĵnsia e lètri, bòun mèister ed ducasiòun (al sō scōli e colèg în cgnusû incòra incō) e grând predicadōr, i Geşvéta a cumîncen subét 'na grôsa ativitê ind l' apostolê e, apûnt, ind l' insegnamèint, cun l'istitusiòun 'd un colèg avêrt sìa a i zōven burghèiş che a quî dal nuvisiêt. I Pêder invéien e urganéşen divêrsi asociasiòun, ind al j ativitê e ind l' istrusiòun, secònd al necesitê dal divêrsi categoréi socêli.

I Gesvéta a dvèinten subét un eşèimpi impurtânt, mìa sōl per la véta religiōşa ed la sitê,  la cēşa ed Sân Zôrz la dvèinta stréca e l' an bâsta piò a tgnîr dèinter tōt i credèint ch' a 's câten lé per la mèsa mó ânca per i ritîr e j eşercési spirituêl.

Int al 1636 Flaminio Ruffini al progèta la cēşa nōva (la faméja Ruffini l'à sostgnû cun mèz e inzègn l'ativitê di Gesvéta arşân).

Int al 1638 a 's cumîncen i lavōr per fêr la cēşa nōva, da i fundamèint.

Per la nōva costrusiòun a 'gh vōl dal spâsi mó al cèinter ed la sitê l'é bèlo quêşi tót ocupê.

Ind al só ''Storia della chiesa di San Giorgio in Reggio Emilia'' Prospero Scurani al cûnta che i Geşvéta a cûmpren un lôt saldîv drêda a la cēşa vècia, ed proprietê di Canòsa. Còst dôp 'na lònga tratatîva cun i proprietâri dal lôt, ch' an vōlen mìa vèder che, la sō proprietê, la vègna ocupêda da dal cà e pó an vōlen gnâ avèir di şvinânt.

Tr' al 1675 e al 1678, fōrsi da un prugèt dal geşvéta Andrea Pozzo, a vîn tirê só la tòra dal campâni.

Int al 1737 l'architèt bulgnèiş Alfonso Torreggiani (1682 – 1764) al fa al prugèt per finir i lavōr int al presbitèri, ind al côro e ind la cópla. La diresiòun di lavōr l'é ed l'architèt arşân Andrea Tarabusi.

Int al 1743 a 's finése i lavōr e la cēşa la vîn avêrta al póblich.

Al j amzûri e al carateréstichi

La cēşa ed Sân Zôrz l'é a piânta a crōş latèina cun ed fiânch trèi capèli per pêrt. La lunghèsa in tót l'é ed 55 mêter cîrca, la larghèsa ed 22 mêter. L'atèsa ed la navêda la rîva a 18 mêter, mèinter l'altèsa dal pè ed la cópla l'é ed 22 mêter. La lantêrna, (la pêrta pió êlta ed la cópla ch' la sêrov per dêr âria e lûş), ch' la s' arcgnòs subét pr' al şlâns e l' elegânsa ind la vidûda ed la sitê stôrica, l' é pió ed 50 mêter da tèra. A la fîn, la facêda la fa da padròuna in Via Farini cun 'n altèsa ed 26 mêter e 'na larghèsa ed 22.

Ind la facèda ed la cēşa un réch purtêl cun 'd j arvòj, 'd j ânzel che tînen só 'n' amdajòun cun d' j arvòj cun dèinter la scréta ''Ad majorem Dei gloriam''  (A maggior gloria di Dio) al dét di Geşvéta e, d' ed sòta int la tabèla, un riliêv ed Sân Zôrz ch' al mâsa al drêgh

Massimo Pirondini ind la só ''Reggio Emilia - Guida storico-artistica'' al scrév:

 

«Le parti scolpite sono tradizionalmente riferite al Groppelli di Verona e a Giovan Battisa Mattoni di Como».

 

A l'intêren la cēşa ed Sân Zôrz la preşèinta divêrsi ôpri d'êrt, l'é a 'na sōla navêda, la costrusiòun l'é fâta per fêr andêr l'atensiòun in un sōl pûnt : l'altêr principêl. A i fiânch dō fîli ed capèli, cun stóch e paliôt in scajōla ed divêrs culōr ed rêra belèsa, dal Sesèint/Setsèin (soquânt fōrsi ed Pietro Armani).

Fra i quêder ed grôs valōr, ind al capèli a dréta: la ''Madonna con Bambino e i Santi Luigi e Stanislao'' ed Lucia Canalini Torelli, 'na pitrîş dal Setsèint ( fât fōra dal normêl per chi tèimp); 'na tèila cun la figûra ed la Madòna ed la Gêra cun i Sânt Francèsch Savèri e Ignazio ed Loyla 'd Alessandro Tiarini (1577 - 1668); al ''Transito di San Giuseppe'' 'd Orazio Talami (1424-1705) e la tèsta 'd Andrea Zoboli, pcòun ed 'na scultûra dal Sincsèint ed Bartolomeo Spani (1468-1539).

Ind al capèli ed mansèina, lavōr ed pitōr arşân dal Barôch: ''San Francesco Severio in estasi'' ed Prospero Minghetti (1786-1853), e l' ''Estasi di Sant' Ignazio'' 'd Augusto Ugolini.

Ind al preşbitèri a gh' é l'altêr principêl in lègn argintê, un tèimp l'êra ind la cēşa ed Sân Prôsper.

Ind l' âbsida dal tèili cun di fât ed la véta ed Sân Zôrz: ''La Cattura'' ed Gian Bettino Cignaroli (1706-1770); ''La tentazione di sacrificare agli idoli'' ed Pietro Rotari (1707 - 1762); ''La decapitazione'' ed Francesco Vellani (1688 - 1768).

Insém a la pôrta 'd ingrès al côro e la câsa 'd ôrghen in lègn intajê, só disègn ed Alfonso Torreggiani (1682 – 1764).

Al 15 otòber 1996, al dé dal grôs taramôt ch' là picê ind l'arşân, la cēşa la vîn sarêda per di dân a i mûr mèister dal stâbil.

Per sistemêr i dân ed 'n' êter taramôt, còl dal zògn dal 2000, dal 2001 al 2003 a 's fa  un restâver per inrubustîr la cópla e la lantêrna.

Per chî lavōr ché i quêder dal capèli a i lê în stê spustê, per ragiòun ed sicurèsa, ind i magaşèin di Muşèi Cévich ed Rèz.

Fr'al 2005 e al 2007 a s'é inrubustî la vôlta, a vîn arfâta la quaciadûra ed la navêda e a s'è restarvê 'na pêrta ed la facêda.

Ai prém dal 2007 a 's incumîncia la pulidûra ed la facêda, cun al purtêl 'd ingrès imblî dal riliêv ch' l'arfà 'na figûra clâsica dal Sânt ch' al dà al nòm a la cēşa: Sân Zôrz a cavâl che cun 'na lânsa al pâsa da pêrta a pêrta al drêgh. Acsé la facêda e al purtêl a tōrnen a mucêr i culōr uriginêl: un ròs quadrèl câregh e al culōr mêlmer cêr.

Int al zógn 2007 dôp quêşi ónd'z' ân la cēşa restarvêda la vîn turnêda arvîr al póblich religiōş.

L'intervèint l'é stê curê da j Asesōr comunêl a i Lavōr póblich e Sitê stōrica. An s'é mìa tratê dòunca 'd un restâver dal dimòndi ôpri d'êrt e adôb che dân valōr a la cēşa, mó 'd un urgînt lavōr 'd inzgnarìa, dirèt da l'inzgnêr Daniele Pecorini dal servésio Lavōr póblich dal Comûn ed Rèz, per sicurêr la tgnûda dal pêrti in muradûra.

Da quând l'é stêda fâta fîn al dé d' incō, quisché în i lavōr pió sustgnû mai fât per Sân Zôrz.

Palâs Sân Zôrz

 

Sèimper int al 1638, ed frûnt a la cēşa nōva, a 's cumîncia a tirêr só al palâs Sân Zôrz dóve pó, 'na vôlta finî, a câten pôst al colèg, al scōli e j alôg ed la cà di Geşvéta atîv fîn a quând, ind al 1773, la Cumpagnía la vîn scanşlêda.

Al dvèinta pó proprietê di Canônich regolêr dal SS Salvadōr. Scanşlê ânca lōr (cun i decrêt dal 17 avrîl e 3 mâg 1810) al stâbil al vîn druvê incòra pr' al scōli póblichi, per 'n archvi e 'na bibliotêca nōv, fîn a la restarvasiòun ed j Estèins (1814) ch'la permét al ritōren di Geşvéta che tōrnen ad arvîr al sō scōli fîn al 1859, quând, secònd al necesitê polétichi dal nōv Règn d' Itâlia, al palâs al tōrna proprietê dal Comûn.

Adèsa l'é al sît ed la Bibliotêca Popolêra e la Municipêla, incō dedichêda a Antonio Panizzi (1798 - 1879) . La préma la gh'à pió ed 35.000 volóm, la secònda fundêda ind al 1796, la gh' à cîrca 250.000 volóm. A vînen tgnûdi da cât, dimòndi publicasiòun dal dé d'incō, ânca manuscrét e di prém léber stampê dal XV - XVI sècol, che deşvînen da la Bibliotêca Capitolêra dal Dôm e 'na grôsa colesiòun de stâmpi antîghi, incişiòun, 'na colesiòun ed lâstri fotogrâfichi, fotograféi e cartulèini che in tót în pió ed 15.000 pès.

Al prém piân dal Palâs la vōlta dal Setsèin ed la Sêla ed letûra l'é inrichîda da l'ôpra ''Whirls and Twirls1'' fâta int al 2004 dal famōş artésta americân Sol LeWitt (1928 - 2007).

Ind al 'stèsa sêla a 's pōl mirêr al grôs pcòun ed 'n' êter riliêv sculpî, dal Quatersèint, ch' al fêr vèder la figûra ed Sân Zôrz ch' al mâsa al drêgh: al rèst l'é gnû fōra soquânt ân fa mèinter êren drê fêr di fêven di schêv. Quêşi ed sicûr al fêva pêrt ed 'na scultûra ch' l' êra ind la cēşa ed Sân Zôrz dal Quatersèint.