Başélica 'd la Gêra

Cme l’é

La piânta

La Cópla e al vôlti

Óna dal quâter cópli

La başélica l'è un stâbil a crōş grêca cun la larghèsa, int al d' ed dèinter, ed 45 mêter, lòngh 60 (al pió grôsi amzûri de sté lê în duvûdi al côro ch'a 's cât int al brâs a sîra) e cun al cèinter 'na cópla cun la lantêrna. I quâter ângoi ch' a tōrnen dèinter ed la crōş în etertânt spâsi quadrê, 'd amzûri pió céchi, cun insém êter quâter cópli, che dal d' ed fōra an 's vèden mìa.

La facêda, l'è, ind la pêrt a bâs, in stîl grêch antîgh e, ind la pêrt a bâs, in stîl grêch pió modêren, fât in materiêl da furnêşa, cun dal zûnti in mêlmer biânch ed Veròuna int al bâs ind i capitê dal lâstri ed zûnta e int al curnîş. Insém a la pôrta principêla a gh'è sculpî un basrilēv in mêlmer cun la Vêrgin ed la Gêra ed Salvatore da Veròuna, regâl dal comûn ed Rèz dal 1642. Al dō pôrti ed fiânch în stêdi fâti int al 1631.

L'intêren in stîl dal têrd Rinasimèint, al dà ind l'ôc pr' al tânti duradûri, la irchèsa di mêlmer e i splèndid afrèsch dóve la scōla di Caracci, ispirêda dal Vèc Testamèint, l' à unrnê al vôlti e al cópli. Ind al quadradûri e int al pêrt a se şvilópa un cōrs pitôrich ch' al gh'à cme sogèt al dòni ind l' Antîgh Testamèint

L'adôb pitôrich ed la grôsa cruşêra la vîn turnêda a piturêr dôp che al 21 ed fervêr dal 1615 la cungrêga ed la fâbrica, ciamêda "Fabbriceria", l'à vutê al progèt ed j afrèsch ch' în pó stê fât. An sa mìa chi è stê al teolégh ch' l' à pinsê al sogèt 'd unurêr al j eroîni ed la Bébia, dóve al lōr virtó în vésti in arvişerìa cun al virtó ed la Vêrgin Maria.

 

J afrèsch

 

Dimòndi interesânt l'è lêşer al cuntgnû ed j afrèsche e dóve în més:

i quâter spâsi quadrê cun al cópli a fiânch di brâs ed la crōş grêca a preşèinten un sûnt in ōrdin ed tèimp dal tèimp dal mònd: int al prém l'è rapreşentê al tèimp dal paganèişom, ch' l' è sgnê dal Sibéli. A vîn dôp al tèimp ed l'Antîgh Testamèint, cun i prufêta béblich, pó al tèimp dal Vangêl cun i quâter vagelésta, e a la fîn al tèimp ed la Cēşa, cun i Dutōr ed la Cēşa; al quâter bòti ch' a fân i brâs ed la crōş grêca preşèinten ind al pêrt pió grôsi sogèt ed l' Antîgh Testamèint che gh' àn cme prutagonésti dal figûri ed dòna:

- Adamo e Eva int al paradîş

- Abramo mèinter l'è drê servîr j ânzel, a dréta Rebecca ch' la şlònga da bèver al sêrov 'd Abramo

- Rachele al pòs

- Giaele e Sisara

- Abigail ch' al presèinta a Davide, in ôca, dimòndi magnêr

- Giuditta e Oloferne

- Ester ai pē dal trôno 'd Assuero

- Debora e Barac

- Samuele, zibî da la mêdra al prêt

- Abisag, 'na bèla ragâs ed Sunam, ch' la sêrov al vèc Davide int al trôno circondê da la cōrt.

- La cópla la preşèinta l' "Apoteosi di Maria".

 

La spâsi dal Sibéli

 Al sufét l'è stê piturê int al 1619 da Alessandro Tiarini (1577 – 1668), ûn di pió grôs capés ed la Scōla di trî cuşèin bulgnèiş Carracci.

Ind l' altêr ed mansèina, disgnê da Giovanni Battista Magnani (1571 – 1653) ed Pèrma, la Vêrgin cun al Bambèin e a bâs i sânt Francesco d'Assisi, Lucia, Apollonia, Agata l'è ovra 'd Alfonso Chierici (1816 – 1873) int al 1854. Lionello Spada (1576 – 1622) in gâra cun al Tiarini l' à piturê un quêder ed valōr (rubê int al 1783) ch' al rapresentêva Sân Francèsco 'd Assisi in vişibéli.

 

La vôlta da la pôrta principêla a la Cópla

 

Al pitûri ed la vôlta în stêdi fât int al 1644 da Luca da Rèz (Luca Ferrari) (1605 – 1654), sculêr ed Guido Reni (1575 – 1642). La cungrêga ed la fâbrica la gh'à dê da fêr ânch j afrèsch dal brâs a mezdé. Ind i sînch sfònd è figurê la "Mansuetudine", pó 'n ânzel ch' al tîn só divêrs e-scûd, 'na tòra cun di bastiòun, 'n ânzel ch' al pôrta in mân 'n' armadûra, la Fèid. Ind al vôlt ch' al combîna cun j êrch dal capèli, a mansèina Adamo e Eva mandê via dal Paradîs, int al cèinter Abramo mèinter l'è drê a servîr j ânzel, a dréta Rebecca ch' al şlònga da bèver al sêrov 'd Abramo. Ind i quêder in tèila în rapreşentê i mirâchel ed la Madòna; còl a mansèina l'è 'd Pietro Desani (1595 – 1647), cl' êter ed Pietro Armani.

Int al capèla aşvèin a la pôrta ed dréta (capèla Pagani) i prufêta Isaia, Daniele, Ezerchiele, Geremia ind al zûnti tra la cópla e i mûr, al j ôt Virtó ind al pêrt pió grôsi, j ôt ânzel ind al pió céchi ind l'ât ed fêr un sègn ed riguêrd a la Divinitê figurêda int al cèinter, în stê fât da Camillo Gavassetti (1596-1630 cîrca). L'altêr urnê ed mêlmer e 'd brònz e cun al  stâtvi ed la Religiòun ed la Prudèisa l'è ôvra ed Nicola Sampolo; al quêder ed la Vêrgin ind l'ât de dmandêr al Bambèin Geşó a Sân Francèsch l'è 'd Alessandro Tiarini.

Da nutêr al statvèini in brònz ind la pilèta ed l'âcqua sânta, a fiânch ed la pôrta ed mèz,  che rapreşèinten Sân Prôsper e l' Imacolêda Cuncèsiòun, la préma fâta fêr da i cunsèin, cl'êtra da i filadōr ed la sèida e còsta sō un disègn ed Paolo Magnavacchi. Préma ed gnîr fōra a gh'è da guardêr la parèida drêda a la facêda la tèila cun la môrt ed Sân Zvân Vangelésta, la grôsa cumpuşisiòun pîna ed gînta 'd  Alessandro Tiarini.

D' arcurdêr ânca soquânt quêder int al curidōr ed l'Economê fra quisché la Vêrgin Adolorêda cun in brâs al fiōl môrt 'd Orazio Talami (1624-1705); l' Anunsiêda ed Carlo Caliari (1570–1596) fiōl ed Paolo Caliari (1528 –1588) ciame al "Veronese"; Sân Girôlem ch' al guerda la Trinitê mèinter l'è drê scréver. Ind l'ufési ed l' Aministrasiòun divêrsi tèili ed l'ereditê Vicedomini-Vallisneri, cun dû bê ritrât de scōla francèişa.

 

La vôlta da la Cópla al Côro

 

Alessandro Tiarini l'à piturê sté brâs int al 1618 e int aò 1624 còli ed la calôta e 'd la vôlta a finîr la cruşêra. A mansèia a 's vèden Debora e Barac, int al mèz Samuele, ofêrt da la mêdra al prêt, a dréta  Abisag, bèla ragâsa ed Sunam, ch' la sêrov al vèc Davide insém al trôno circundê da la cōrt. Int al préma fâsa divêrs ânzel cun carateréstichi divêrsi; int al secònda a mansèina al rè Davide a sêder cun l'êrpa in mân, al cèinter l'arcâzel Gabriele che cun al stindêrd al fàscapêr al diêvel, a dréta Salomone insém al trôno.

Int al calôta l' impunèinta sēna ed l'Asunsiòun ed Maria Vêrgin incurunêda da la Sânta Trinitê cun tânt ânzel; int al bâs j apôstol e divêrs sânt in vişibéli. Al quêder da mèz al colòuni ed mansèina l'è ed Sebastiano Vercellesi (1603-1657), còl ed frûnt ed Pietro Desani. L'altêr principêl, lavurê int al 1672 da artésta cararèiş, l'è stê disgnê dal Soli, scònd Luigi Bocconi e mìa dal Talabusi cm' a dîş Bertolini.

Al côro per l'ôrghen, ch' l' à tôt al pôst, int al 1890, dal quêder d' alter més zò quêşi un sècol préma da l' Abê Giuseppe Ferrari Bonini, l' è ôvra ed Luigi Samoggia (1818-1904)

 

Al spâsi di Vangelésta

 

La capèla, Calcagni e Casotti, l'è stêda fâta afresch int al 1642 da Pietro Desani ch' l' à rapreşente ind al zûnti d'ângol i quâter Vangelesta, ind al pêrti sòta ôt ōrdin religiōş, in còli d'ed sōver al virtó relatîvi, int al cèinter la Religiòun. Di dû altêr, còl in fâcia a la pôrta pió céca l' è 'd Francesco Orso e Giacomo Novo. Cl' êter l'è 'd Nicola Sampolo ch' l' à sculpî ânch al stâtvi ed Fèid, ed la Caritê e 'dla Sperânsa. La pêla cun Sân Girôlem, Sân Zvân Batésta e la Madòna ed Loreto soquânt a dîsen ch 'l a sìa stêda fâta da Lionello Spada (1576 – 1622), di êter da Sebastiano Vercellesi (1603-1657). Di êter incòra a dîşen che' a l' âbien piturêda insèm.

 

La vôlta da la Cópla a l'altêr ed Beâta Vêrgin

 

Lionello Spada l'à rapreşentê ind al pêrti pió grôsi Abigaille ch' al fa vèder a Davide in ôca un móc ed magnêr, al cèinter Giuditta e Oleferne, adréta Ester a i pē dal trôno 'd Assuero; ind la fâsa tr' al dō clòuni la Vêrgin cun al Bambèin curunêda da stèli, un ânzel cun 'na pêlma, l'êrca dal Testamèint, un ânzel cun un râm 'd ulîv e a la fîn 'na Vêrgin curunêda cun i cavî spernighe ch' la guêrda al cêl. I dû quêder tr' al clòuni în ed Michele Maltei.

Al grôs quêder d' altêr ed la Beâta Vêrgin in urégin tirê só drêda a l'altêr magiōr e tirêd pó zò perchè difetōş e  al tgnîva trôp pôst l'è stê mutîv ed divêrsi discusiòun fermêdi dal Dóca ch' l' à urdnê ed tirêrel só ind l'altêr a dréta. L' ôpra réca ed clòuni, de stâtvi, ed basrilēv l'è stêda finîda ind al 1615 só disègn e cun l'ajót dal Magnani. I basrilêv e al stâtvi in dóve a 's vèden Abramo ed Jesse, i sânt Francesco da Paola e Filippo Benizzi, i prufêta Isaia e Geremia, în ed Francesco Orso e Giacomo Novo, lumbêrd. Ind la caplèina d' ed sōver dal fònd azór cun al stèli è tgnû da cât la famōşa figûra ed la Madòna. L' adôb che la circònda sustgnû da quâter clòuni ed mêlmer nîgherl' è stê fât só disègn dal Magnani da Paolo Larioli e Gabriele de' Chierici, argintēr arşân.

Al tursēri ed brònz a i fiânch ed l'altêr în ed Vincenzo Morenghi dubêdi 'd amurèin e de statuèini ed eltrilēv e al sinch lâmpadi 'd argînt, la pió grôsa dubêda ed cherubèin e figûri 'd ânzel, l'è stêda fâta dal 1734 al 1736 da Paolo Migliavacchi só disègn ed Ludovico Benedetti. L'è un caplavōr 'd urèveş in argînt fîn (900/1000) ch' al pèişa 70 chîlo.

L’Altêr ed la Sitê

Al spâsi di Dutōr ed la Cēşa

 

La capèla, Gabbi e 'dl' Êrt ed la Sèida, l'è stêda piturêda ad ôli int al 1622 da Carlo Bononi (1569 – 1632) ciamê Bonone ed Ferêra ch' l'à piturê i Dutōr ed la Cēşa, ind i spâsi pió bâs dal bacîn al j ôt "Beatitudini", d' ed sōver etertân ânzel, int al cèinter la Podestê dal spîrit. L'altêr ed frûnt a la pôrta. Cun al stâtvi ed la Religiòun e 'dla Giustésia l'ôvra ed Francesco Pacchioni. Còl ed fiânch l'è stê lavurê da Alberto só fiōl, al quêder ed l'atêr cun Sân Zôrz purtê al martéri e Sânta Caterèina şvgnûda, int al sfònd pôpol e suldê, l'è ôvra ed Annibale Carracci (1560 – 1609).

Ind la vôlta ed la cópla a l'Altêr ed la Sitê, Luca Ferrari l'à piturê a mansèina Rachele al pòs, in êlta Giaele e Sisara, a dréta l'andêda sòt âcva ed l'eşêrcit dal Faraòun int al Mêr Ròs; ind i sînch sfònd al Puritê, trî ânzel cun dal carateréstichi divêrsi e in ûltem la Verginitê. Ed Giulio Cesare Mattei, ciamê al Francèiş, în i quêder in mèz al colòuni. La stâtva ed Sân Zvân Vangelésta l'è ôvra 'd Enrico Franzini (1875-1925) ed Rèz

L'altêr cun al bèl queder incurnişê in mêlmer l'è stê fât tirê só dal Cmûn ed Rèz e só disègn dal pramşân G.B.Magnani. La pêla ch' la rapreşèinta Gesó cunsulê da l'ânxel l'è óna dal ôpri pió stimêdi ed Francesco Barbieri  (1592 – 1666) ciamê al "Guercino".  Al studiōş ed l'êrt  cûnt Carlo Cesare Malvasia (1616 –1693) al cûnta che al Guercino per sté lavōr:

 

 "…oltre il prezzo stabilito di ducatoni 500, lo regalarono di una collana d'oro con una medaglia di valuta ella solo di lire cento con la Madonna di Reggio e l'arma della città".

La Cópla

 

La grôsa cópla, tirêda só da Francesco Pacchioni da un disègn mudifichê ed Cosimo Paglioni, l'è stêda quacêda 'd afrèsch da Lionello Spada sculêr di Carracci, l' ôpra la 'gh vîn urdnêda int al 1614, dôp che i cumbinôs cun Ludovico Carracci e Giulio Cesare Procaccini în mìa andê a bòun fîn.

Al lavōr al vîn cumincê quêşi ind l' istès mumèint ch 'a cumuncêven i lavōr ed vidûda e 'd adôb fât fêr a Tomaso Sandrini (1575-1630). Int al 1616 l' ôpra l'è finîda cun in tót 'na spèişa 11.082 frânch arşân, 8.360 frânch în tuchê a Spêda e al rèst a Sandrèin.

Ind al zûnti tra la Cópla e i mûr a 's vèden quâter grôsi figûri: l' Elemôşna, la Religiòun, la Caritê, l'Urasiòun; int al tambór i quâter Sânt Prutetôr ed la sitê e quâter ed l'Ordin di servî e fra l'un e cl'êter cartlòun cun tèsti a cerscûr; int la calôta a cerscûr ôt personâg dal Vèc Testamèint e int la cûrva fîn a la lantêrna la vitôria ed la Vêrgin fra 'na sfilêda 'd ânzel

La Cópla dal d’ed dèinter

La Sagrestéia e al Teşôr

 

Int al Sagrestéia a gh'è un arlòj ed l' arlujêr Cherubino Sforzani (1580-1676) al sègna i dé, la lûna, i dé zuntê e via acsé. Ind i lochêl aşvèin a gh' è al teşôr, muséo réch e interesânt ed lavōr 'd urèveş arşân ind i sècol XVII e XVIII. Int al vedrèini ed fiânch, sê candlêr 'd argînt a sbêls e crōş cun al stèma Estèins, regalê tr'al 1631 e al 1634 dal dóca Francesco I d' Este, pêş in argînt cun al sēna ed la Depoşisiòun dal XVI sècol, 'na prōva ed Lelio Orsi in 'na curnîş ed valōr, paliôt in argînt dal XIX sècol,  'na crôş, reliquâri, navşèli, piât, câliş, târghi e via acsé. Ind la vedrèina ed cèinter 'na réca colesiòun ed giojê antîgh tra quisché 'na gulâna cun crōş a fîl d'ôr e smêlt dubêda ed pêrli e rubèin, 'na crōş a şmerêld, divêrs gerliféch cun prêdi presiōşi e la curòuna vutîva dal Senêt e Pôpol Arşân dal 1674 timpistêda ed gèmi.

Ind l' ândit ed la pôrta ch' la dà ind la véia di Sêrov a gh'è al manumèint dal 1820 ed la duchèsa Maria Teresa Cybo-Malaspina (1725 – 1790), mujêra dal dóca Ercole III d'Este (1727 – 1803).

A la Basélicha a gh'è stê fât di restâver dal 1887 al 1890 sòta la diresiòun ed  Nicolo Barabino (1832 – 1891),  Luigi Samoggia (1818-1904), Gaetano Chierici (1819-1886). J ûltem restâver în stê fât ind j ân 90 dal XX sècol.