Başélica 'd la Gêra

 

La facêda

L’afrèsch dal Mirâchel

L’intêren

L' è lòngh a Cōrs Garibaldi ('na vôlta al ciamêven Cōrs ed la Gêra) vêrs la Via Emélia ind la pêrta a sîra ed la sitê, l'è stêda tirêda só, dal 1597 al 1619, da l'arşân Francesco Pacchioni só progèt ed l'architèt ferarèiş Alessandro Balbi. Carateréstica ed la Cēşa l'è l'insèm ed quêder di pió brêv artésta emiliân dal 1600.

La facêda l'è fâta in materiêl da furnêşa dubêda cun dal lâstri ed mêlmer biânch, la gh' à trî purtêl dubê ânca lōr cun dal mêlmer biânch. Insém 'na grôsa cópla cun ed fiânch 'na tòra dal campâni mìa finîda. L'intêren l'è ed grôsa impurtânsa per j afrèsch e i quêder cun al curnîş de stóch dal Sesèint. Dègn 'd èser vést în al vôlti quacêdi 'd afrèsch ânca lōr dèinter a di stóch sèimper dal Sesèint. Dèinter a la Başélica a gh'è, in pió, la Sêla di Paramèint sâcher e di tsût ed pió ed trî sècol (dal XVI al  XIX ), e pó ânca al presiōş Teşōr ed la Gêra, fât da reliquâri, de spuşitôri, câlis e ex-vōt ed grosésim valōr. Ind al sêli ed fiânch al chiôster a gh'è al Muséo ed la Gêra, cun 'na grôsa colesiòun ed presiōs bagâj dal Santvâri.

 

La stôria

 

Al nòm "Madòna ed la Gêra" al deşvîn da 'na Madòna piturêda insém al mûr ed l' ôrt dal cunvèint di Capusèin fât insém al vèc lèt dal Cròstel (spustê fōra dal mûri int al 1200) quacê ed gêra.

Tót a cumîncia dal mûr ed cunfîn ed cl' ôrt dal cunvèint di Pêder Sêrov ed Maréia tirê só int al 1313.

Int al 1569 un sitadèin arşân, Ludovico Pratissoli, al fa fêr, al famōş pitōr Lelio Orsi (1508-1587), al disègn insém a la chêrta ed la figûra, bèle şbiadîda, ed la Beêta Vêrgin cun al Bambèin piturêda, da dimòndi tèimp, int al d'ed fōra dal mûr ed l'ôrt di religiōş.

Int al 1573, sèimper al Pratissoli, al dà l'incâregh al pitōr arşân Giovanni Bianchi ciamê Bertòun, ed mèter in afrèsch al disègn ed Lelio Orsi int al "Cantone de' Servi", oséia insém al mûr ed l'ôrt.

A sèmbra che la venerasiòun ed la Vêrgin la cumîncia quând, per tirêr só un nōv e-stâbil a's decéd ed tirêr zò al mûr piturê mó, dôp che tót l'è prûnt, per divêrs mutîv, mìa vrû, an se gh' la chêva mìa a cumincêr i lavōr per butêr zò sté mûr, dôp che se gnû a savèir al fât i devōt a cumincên a perghêr davânti a stà figûra ed la Madòna.

Int al 1595 a Giulia Tagliavini a ‘gh vîn dê la custôdia ed l'afrèsch dvintê da un bèl pô destinasiòun ed gînta che tót i dé a 's fêrmen a perghêr e dmandêr dal grâsi. Bèin prèst a 's sèint la necesitê ed tirêr só 'na caplèina per mèter a quêrt dal brót tèimp la pitûra mó ânca per mèter un pô 'd ôrdin a la fîla ed chi andêva a perghêr.

Al 9 avrîl dal 1596 l'afrèsch, stachê dal mur ed cunfîn, al vîn purtê,  cun 'na procesiòun, int la caplèina tirêda só cun al j ofêrti di fedēl.

Adèsa, a mansèina ed chi guêrda la facêda ed la Başélica, un pilêster in mêlmer cun la scréta ''Ut posteri notus foret …'', al sègna al pôst precîs in dóve a gh'ēra al mûr cun piturê la figûra ed la Madòna cun al Bambèin.

Al 29 avrîl dal 1596, quéndes dé dôp Pâsqva cun 'na Quarèişma sgnêda da specêli funsiòun per fermêr  'na carestéia ch' la durêva bèle da trî ân, Marchîn un ragâs ed Rèz, nasû mót e sōrd, mèinter l'è drê perghêr davânti a la figûra ed la Madòna mésa dèinter int la caplèina lòngh al stardòun ed la Gêra, al pronûnsia per trèi vôlti: «Gesù Maria» da cól mumèint al tōrna a parlêr e a sintèir

Alfonso Isachi, in un librèt stampê int al 1619 int al tipograféia ed l'arşân Flaminio Bartoli al cûnta acsé al fât:

 

"E però l'anno 1596 trovandosi di già la città nostra molto afflitta per le crudeli penurie, che per gli anni addietro havevano cotanto travagliata quasi tutta l'Italia, et per lo sovvenimento datesi ad infiniti poveri, con tanta cura di questa illustrissima Comunità, et in modo che altro ristoro alle miserie sue, altronde non attendeva, che dalla mano d'Iddio, come di ciò la Quaresima di detto anno diede segno, con l'haver pubblicamente, privatamente et con devotione più che ordinaria dato opera alii digiuni, discipline et orationi, ecco che il predetto anno gli 29 Aprile circa alle sette hore di notte, vegnente il Venerdì (1), successe, et si pubblicò con infinita meraviglia, e stupore della città nostra,  hoggi del mondo tutto, la liberatione del fortunato  Marchino nato muto, sordo et senza lingua".

 

Da cla sîra i fât a sucêden a la şvêlta ûn a drê cl'êter, la vōs la se sparpâgna e tânta gînta da la sitê, da la campâgna e da i paèiş a tâch la cór a perghêr a dmandêr dal grâsi a la Madòna.

Munsgnōr Claudio Rangoni (1559-1621), numinê vèschev ed Rèz al 16 dicèmber dal 1592, l'invéia al procès canônich, j ât a vînen mandê al pêpa Clemente VIII (1536 – 1605) ch' l' aprōva al mirâchel, cme a rişûlta da 'na lètra dal 22 ed lój 1596 ed la "Sacra Congregazione dei Riti", dóve a vîn dê ânca al permès a i pelegrinâg.

Al 10 novèmber dal 1596, dôp avèir utgnû al permès dal Pêpa a la venerasiòun ed la figûra miraculōşa, la sitê la festègia cun di spêr ed canòun, fōgh artificêl e 'na grôsa sfilêda ed câr legôrich.

Sèimper int al 1596 al dóca Alfonso II (1533 – 1597) al dà l'incâregh a i sō architèt ed progetêr un mudèl per la nōva Başélica. A n' in vînen preşentê trî: ûn ed Giovan Battista Aleotti 'd Arsèinta, ûn ed Cosimo Pagliani ed Siena e un têrs ed Alessandro Balbo ed Ferêra ch' l' è pó còl ch' al vîn siēlt dal dóca.

La préma prêda dal stâbil la vîn mésa zò venerdé 6 zógn 1597 dal vèschev Rangone a la preşèinsa dal dóca Alfonso ed só mujêra la duchèsa Margherita Gonzaga (1564-1618). Per fêr pôst al nōv e-stâbil a vînen tirê zò pêrt dal cunvèint e 'dla cēşa di Capusèin. La diresiòun di lavōr la vîn dêda a Francesco Pacchioni, architèt e scultōr arşân ch' al srà ânca al progetésta ed la cópla e còl ch l' à pinsê ed dubêr al d'ed dèinter ed la Cēşa cun di stóch.

A i prém dal 1619 la Cēşa l' è a un bòun pûnt e al 12 ed mâg la vîn cunsacrêda.

 

La stôria dal Mirâchel

 

Marchino un ragâs ed 16 ân, ôrfen ed pêder e 'd mêdra,  ch' al stà a Rèz in cà ed dû spōş ch' al tînen cme un fiōl, l'è dal tōt sōrd e mót fîn da quând l'è nê, adiritûra a 'gh mânca ânca la lèngua. La só dmânda a la Madòna  l'è sèimper còla:  prèir sintèir e parlêr cme chiêter sō cumpâgn. Al 14 avrîl ed cl'ân, Domènica ed Pâsqva, Marchîn, cumpagnê da la sgnōra Caterèina, mujêra ed Sebastiân Ciano, al cumîncia al pelegrinâg a Loreto, da dóve al tōrna al 25 avrîl, Fèsta ed Sân Mêrch, dôp 'na fermêda a la Madòna dal Piratèl a Iómla. A Loreto, Marchîn, al sèint che la Madòna a l' aré guarî. Al 29 avrîl, lunedé ed la secònda Domènica ed Pâsqva l'è davânti a la figûra ed la Madòna ed la Gêra, al prèiga cun tōt al cōr, perché an pōl mìa fêrel cun la bòca. A un cêrt mumèint al sèint ind i brâs e int al gâmbi un grôs calōr e al sèint che in bòca a gh'è spûnta un quèl ch'al gh'îva mai avû e  ch' a gh' l' impés. Zò ed tèsta per la cuntintèsa, al şbrâia a grân vōş e per trèi vôlti: Gesó Maréia!

La nutésia che Marchîn, sèionsa léngua in bòca da la nâsita, sōrd e mót, davânti a la Madòna l'à parlê e al pêrla incòra, la vōş la se sparpâgna per la sitê in un âtim: tót a córen ingaşê davânti a cla figûra a perghêr.

Ind i dé ch' a vînen dôp a sucêden dal j êtri guarigiòun. A vîn inviê un procès cun la preşèinsa ed teôlegh, studiōós dal dirét e dutōr per verifichêr che i fât sién vèira. Un mèiş dôp Marchîn l'è davânt a l'Inquişidōr ed Pèrma ch' a 'gh fa dal dmândi insém a i fât sucès. Al scrét uriginêl  ed l' interogatōri a 's câta ind l' Archévi ed la Cória ed Pèrma; ed j êter impurtân manuscrét insém a l'argomèint în tgnû da cât ind l' Archévi ed la Başélica ed la Gêra; côpia ed j ât dal procès insém al mirâchel ed Marchîn la vîn tgnûda da cât ind l' Archévi de Stêt ed Rèz e agh' è da crèder ch' la sìa fedelésima.

Finî al procès canônich al Vèschev al spidés subét j ât al pêpa Clemente III che al fa risponder da la

"Santa Congregazione dei Riti", cun la lètra dal 22 ed lój dal 1596 dóve i Consultōr ed la Cungregasiòun:

 

“... sono di parere che non solo la detta divotione loro, o frequenza del popolo, debba essere tollerata, ma che si possa aiutare et permettere con qualche dimostrazione pubblica...”.

 

L'uriginêl dal scrét, cun la fîrma dal Card. Paleotto, l'è int l' Archévi ed la Cória ed Pèrma.

Al multiplichêres di fât miraculóş e l' apruvasiòun da pêrt ed Ròma, a favurésen la devusiòun e i pelegrinâg di fedēl, tânt che l'ân dôp, al 6 ed zógn 1597, a vîn més zò la préma prêda ed la nōva Başélica.

Al 12 ed mâg 1619 a vîn spustê, cun 'na grôsa procesiòun, la figûra ed la Madòna. A guidêr la procesiòun a gh'è un capusèin al só nòm l'è Angelo Maria, cól capusèin l'è Marchîn ch' al s'è fât frê cme ringrasiamèint pr'al mirâchel ricevû.

 

 

 

 

(1) L'è cêra che còsta l'è 'n' infurmasiòun şbaliêda perché, cm' a rişûlta da i documèint a da di contròl fât cun di lunâri etêren, al 29 avrîl dal 1596 l'è al lunedé dôp la secònda domenica dôp Pâsqua gnûda al 14 avrîl.