|
|
|
Bâgn
|
|
L'é cîrca a 11 chilômeter vêrs Mòdna tra la Masòun e Rubēra. Al nòm Bâgn, int di tèimp antîgh ''Baneo'' o ''Balneo'', al deşvîn dal latèint ''balneos'' (bâgn) e còst perchè ind l' antichitê sté pôst l'êra pantanōş. Cme rişûlta da 'na bòla ed pêpa Stefano IX int al 1057 al cunvèint ed Sân Prôsper l'é properietâri ind la zôna 'd un ''maso'' oséja un sît, mèinter la cēşa e la cōrt a rişûlten properietê dal Vèschev ed Rèz. Int al 1123 ind al pôst a rişûlta ânch un uspdêl e 'n oratōri uní dôp a la Pēv. Int al 1315 al teritōri al dvèinta un cmû léber, ind al ''Léber di fōgh'' al ''Commune de Bagn'' a rişûlta 48 câp faméja ed còsti 41 de mzêder e 7 ed sitadèin. Al Castèl ed Bâgn al vîn préma dê da i Muti ed la Gazêda a i Fogliani pó al Stêt ed la Cēşa e a i Gunşêga ind al 1336 mó ind al 1341, turnê in mân a i Fogliani, al vîn butê zò insém a la cêsa, da i Boiardi in guèra cun i Fogliani. Int al 1361 al Vèschev al dà al Castèl e la Cēşa, arfât, sòta al fèdev dal sgnōr ed Rèz Feltrino Gonzaga. Dôp dal pasâg ed Rèz sòta a i Visconti ânca Bâgn al fà l' istèsa fîn per pó pasêr sòta a la sgnuréia 'd j Estèins. I Dóca d' Este a pâsen Bâgn sòta a Rubēra cme frasiòun . Al tèimp ed la Repóblica Cişalpèina al dvèinta, int al 1801, Cmûn sòta al distrèt de Scandiân insèm a Curtsèla e al pêrti a mezdé ed la Via Emélia ed Marmirōl e 'd la Masòun. Al tèimp dal Règn Itâlich, 1805 cîrca, l'é dvintê cmûn cun Rucadèla, la Masòun e Marmirōl. Dōp al ritōren, ind al 1815, dal Dóca ed Mòdna al gvêren, insèm a Curtsèla, al vîn incòra unî e per sèimper a Rèz.
L' Uspdêl ed Bâgn
Fín almēno dal 1183 a gh'êra a Bâgn un uspdêl dedichê a Tomaso ed Cantorbery. An sà mìa cme l'ēra gvernê, mó int al 1282 l'ēra tgnû da i frê ed Frasinôr mó al Retōr al gnîva numinê dal Vèschev ed Rèz ; e che int al 1439, quând muns. Francesco Fogliani Cumisâri e Vişitadōr generêl a nòm dal vèschev Giacomo Antonio Masolini, l'é andê a Bâgn la Pēv e l' Uspdêl ēren unî sòta al gvêren ed Biagio ed Sitê Castèl. Pió têrdi i fradê Boiardi a tulîven al Patronêt cun l' apôg dal Vèschev e Carlo Boiardi al vîn arcgnusû retōr e aministradōr ed l' Uspdêl, cun al dirét ed pasêr al tètol a i só erêdi mâs'c. Ind al 1456 pêpa Callisto III l'à apruvê la decişiòun dal vèschev e pêpa Pio II al 3 ed sètèmber 1458 al l'à cunfermêda cun 'na Bòla fât fêr al Leghê ed Bològna al 17 'd utòber ed l'ân dôp. (Archévi Veschvêl). Ind la vîşita pastorêla ed l'uratōri ed l' uspdêl, fâta al 7 ed zógn 1676, a 's lēz che al Dut. Girolamo Corradini, nôbil arşân e cèregh, dôp avèir vést l'uratōri vèc e in ruvína, l' à urndê cun tèstamèin, 'd arfêrel. A testimuniêr al restâver é stê fât 'n inscrisiòun tôta só dal Funtanèiş in dóve a gh'êra scrét:
Divo Thomae / Cantuariensi quod / olim dicatum est / Hieronymi Corradini / pias referti / anno Do(mi)ni MDCLVI / Octavio Boiardo / patrono annuente
(oséja: "L'Uratôri 'na vōlta dediche a Sân Tmêş ed Canterbory l'é stê arfât da devosiòun ed Girolamo Corradini, ind l'an dal Sgnōr 1656, cun l'acōrd dal patrōn Ottavio Boiardi")
Dersèt în stê i Retōr ed l' Uspdêl al prém l'é stê, int al 1436, l' arsiprêt Biagi ed Sitê Castèl e l'ûltem l'é stê Giuseppe Laurenti Boiardi int al 1799.
La cēşa vècia
In un documèin dal 1191 ed l' Archévi Capitolêr dal Dōm a rişûlta che al veschev Adalberio l' à cunsacrê vêrs al 1160 la cēşa ed Bâgn fôrsi la préma che é stê fât ind al teritôri. Int al 1341 cme j òm vést ind la guèra cun i Fogliani i Boiardi a l' àn bruşêda insèm al Castèl. Un sècol pió têrdi, int al 1439, la cēşa l' ēra acsé puvrèta ch' l' an ghîva gnâ al corêdo ed sagrèstéia. Al Vişitadōr muns. Francesco Fogliani an gh' à catê che:
''… quattro tovaglie grandi per altare, quindi un antifonario antichissimo integro, un libricino sul Corpo di Cristo, una tinozza della capacità di 40 solea, tre vasi della misura di 28 (solea)".
Alōra la parôchia, óna dal pió réchi ed la diòceşa, la dêva un rèdit ed tersèint ''Ducatòun'' d'alōra. Int al XVI sècol la parôchia l'ēra gvernêda da i Prolati che în mai stê a vişitêr la cēşa cl' êra tgnûda da un caplân. Préma che al Cucéli ed Trento (1545 – 1563) al mètés a pôst al règoli dal Clêro an n'êra mìa d' ôbligh che al pâroch al stés ed cà ind la só parôchia. La vècia cēsa ed Bâgn la duvîva èser a la bòuna fâta da 'na navêda cun al côro quadrê e dû altêr pugê atâch al mûr ind la pêrta pió aşvèin al presbitèri. Ind al préma metê dal XVI sècol è stê fât al côro a vintâj, în stê zuntê dû altêr e şlunghê la navêda. Int al 1652 al cardinêl vèschev Rinaldo d' Este l'à urdnê che la cēşa la gnés alvêda e restarvêda e ind al 1655 a s' é incumincê i lavōr. Int al 1680 la cēsa la gnîva cuntêda acsé:
"La Chiesa è dedicata a Giovanni Battista, ed è sopra la strada Emilia in distretto di Rubiera, un quarto di miglia. E' Chiesa anzi grande che piccola d'una nave sola. Ha dalla parte dell'Evangelo dell'altar Maggiore una sagrestia nuova in volta e dall'altra parte di detto Altare Maggiore e il Campanile con due campane e ,sotto il Campanile, la sagrestia vecchia commune. Dirò l'altar maggiore vi il Coro coi suoi sedili di noie all'intorno. Ha il fonte battesimale all'entrare per la porta maggiore nella Chiesa a man destra. Le porte della Chiesa laterali sono tre: una sbocca ne1 Cimitero verso mezzogiorno, un'altra a settentrione da ingresso alla Canonica the e con:cicala alla Chiesa, e la terza è quella per cui dal cortile si entra alla sagrestia nuova. Le finestre della Chiesa sono cinque, oltre i tre occhi alle tre Cappelle nuove, quelle della sagrestia nuova due con un finestrino al luogo della preparazione una finestra alla sagrestia vecchia. Sonovi nella Chiesa due Sepolture communi, ma una di esse stà chiusa dall’ anno 1630 in qua, perche vi furono seppelliti alcuni che erano morti di contagio Altre quattro sepolture vi sono di famiglio private Gli Altari delle Chiesa sono sei, compresovi quello della Sagrestia nuova cinque dei quali hanno le loro Cappelle, il sesto, che è della famiglia Chielli e appoggiato al muro laterale della Chiesa e con un baldacchino di tela vecchio sopra''.
La cēşa nōva
La cēşa ed Bâgn l'é fōrsi óna dal pió bèli cêsi ed la Diòceşa. L'é stêda fâta fêr a prôpri spèişi da Francesco Montanari ciamê Montanarini. An 's cgnòs mìa ed precîş al nòm ed l'architèt ch' là fât e progetê la cēşa, ânca se da di documèint ed l' Archvi de Stêt ed Rèz a rişûlta ch' l' é stê al 'stès Francesco Montanarini, nom d'êrt Montanarini, ch' a l' à disgnêda e progetêda. Montanari in 'na lètra a un só amîgh al scrév acsé ed la cēşa:
"Li 8 ottobre dell'anno 1717 si posò da me solennemente la prima pira della mia Chiesa, ottenutane prima l'opportuna licenza dalla fe. me. di Mons. Picenardi allora nostro Vescovo. Il Capitello il cornicione sono d'ordine Ionico e la base e Atticurga (?) Circa le misure posso io dirle come sono. Dalla porta maggiore sino al fondo del Coro sono . 57 1/2. Le Cappelle sono larghe . 13 e incassato . 5 1/2.11 Presbiterio e lungo . 12 il Coro . 11 1/2. Le Collonnate del pavimento, compreso il cornicione, sono , 18, dal cornicione alla cima degli archi sono . 8, dalla cima degl'archi sino al piano del cornicione della Bacilla sono . 4, da detto piano sino all'apertura del Lanternino sono .. 17, e da apertura sino alla maggiore altezza sono . 10, che in tutto vengono a dare la altezza di . 57. Circa il costo posso dirle che costa molto, ma come io non ho tenuto alcun conto di questo, cosi nemmeno posso dirlo a V . Bagno li 23 feb. 1728 D. Franc. Montanari. ''
La cēşa l'é pó stêda cunsacrêda al 20 ed zógn dal 1738 dal muns. Ludovico Forni, l' é steda dedichêda a la Nativitê ed Giovanni Battista e prôpria in cól dé lé l'ēra l' aniversâri, mèinter la vècia cēşa a sèmbra ch' la fós dedichêda a la Decolasiòun ed Giovanni Battista. Montanâri l' à fât ânca la bèla tòra dal campani e 'na pêrta ed la Canônica. Al sînch grôsi campâni în stêdi dunêdi da Giovanni Domenico Gagnoli. Insém a tóti al campâni a gh' êra scrét:
''la Anno Salutis MDCCXCIII Sanctus Deus sanctus fortis sanctus immortalis miserere nobis Joannes Dominicus Cagnoli Archipresbiter Fratres Riatti Regienses fecerunt''
(oséja: ''Ân ed Salvèsa 1793 Sânt Dio, sânt immortêl, âbi mişericôrdia ed nuêter. Giovanni Domenico Cagnoli. J àn fât i fradê Riatti'')
La Pēv ed Bagn
'Na cēşa cun al tétol ed Pēv l'é numinêda a i prém ed l' XI sècol. Tót i dirét dioceşân e fevdêl insém al Pēv, cumprèişa còla ed Bâgn, ēren in favōr dal vèschev ed Rèz, còst l'é stê cunfermê ind i sècol gnû dôp da i pêpa Lucio II int al 1144 e Eugenio III int al 1146, j imperadōr Federico I int al 1160, Enrico V int al 1195 e Federico II int al 1224. La Pēv ed Bâgn la dêva un bòun e réch benefési la gh' îva in dôta trèi grôsi posesiòun e un prê ed 555 biôlchi arşâni che dêven 'na rèişa ed:
282 Ducatòun int al 1543; 500 Ducatòun int al 1575; 1470 Duchêt ed Mòdna int al 1652; 1250 Scûd int al 1680; 700 Ducatòun Rumân dal 1738
Per cōlpa de sté bòuna rèişa i destinatâri ed tót sti sōld ēren di grôs personâg cme vèschev e Cardinêl che în mai andê a tgnîr in pē la cēsa mó la lasêven, cme a gnîva dét alōra, in Comènda. Préma dal Cuncéli ed Trento a tgnîr só la cēsa a gh'êra un Retōr mó la rèişa l' andêva a un êter frutuâri. Dōp al Cuncéli sté situasiòun l'é finîda e la rèisa ed la Pēv la gnîva druvêda a paghêr la pensiòun a i vèc pâroch. Per esèimpi int al 1652 a gh' ēren da paghêr 150 Dòpi de Spâgna a Giuseppe Fontanelli, 400 Duchêt mudnèiş al cûnt Alessandro Rangone, 40 Scûd ed la Câmbra apostôlica a Giovan Battista Sacchi. Invēci int al 1703 a 's paghêva ed pensiòun 100 Scûd a ûn, 80 Ducatòun d' ōr a n'êter, 25 Scûd rumân a n'êter incòra. Dal XII sècol al dé d' incō in stê 47 i Retōr ed la Pēv ed Bâgn. Al prém, ch' l' à vést cunsacrêr la préma cēşa ed Bâgn, l'é stê al prevôst Alberico dal 1142 al 1160 e l'ûltem ch' l' é Don Roberto Bondioli elèt int al 2007. Al teritōri sòta la Pēv ed Bâgn l'ēra còl che adèsa l'é al teritōri dal parôchi ed Marmirōl, la Masòun, Sân Mavrési, e Sân Dunèin ed Ligória a Castlarân. Ín stêdi dipendèinti ed la Pēv ed Bâgn fîn a 12 cēşi
|