Al Vèc Işolê Tacoli

 

Al Priorê Tacoli

(a mansèina S.Francèsch)

1 - Al Priorê Tacòli

2 - S.Jâchem

3 - Cà 'd la caritê

4 - S.Francèsch

Incō

Al vèc işolê Tacoli ciamê ânca Priorê Tacoli l'ēra un işolê ch'l'ēra in dóv' adès a gh'é 'l pâlâs ed la Bânca 'd Itâlia.

La zôna la fêva pêrta ed la burghêda rumâna cme 's capés dai rèst antîgh catê. Al Priorê l'é stê tirê só int al prém medioēv (XI-XII sècol) cun la costrusiòun préma ed la cēşa e 'd la canônica 'd S. Jâchem Magiōr e pó soquânti cà 'd la caritê, tót còst sòta al dirét ed prutesiòun (jus patronatus) ed l'antîga faméja Tacoli.

Ânca s' în stê fât tânt restâver e arnōv l'işolê l'é armêş di Tacoli fîn a quând, int al 1919,  l'é stê vindû tót al Stêt per èser butê zò e per tirêr só, sèimper lé, al palâs ed la Bânca 'd Itâlia cme l'é adèsa, còst l'à cambiê l'aspèt ed tót l'antîgh l'işolê.

 

Època rumâna

La zôna l'ēra dèinter al "castrum" rumân in 'na pêrta (ângol nôt/sîra) in dóv' an 's é mia catê di rèst di tèimp antîgh per cōlpa dal j inundasiòun sucèsi int l'êlt medioēv (450 – 1100 cîrca). A 's é però catê di rèst  rumân, al tèimp di schêv per la costrusiòun dal palâs ed la Bânca 'd Itâlia. Int al curtîl ed la cēşa ed S. Jâchem în stê catê: 'na lâpida scréta, un pavimèint rumân e un muşaich a 2 mēter e 40 sòt al livèl 'd la strêda. Pó lòungh a vìa Sessi, ed frûnt al vèc palâs 'd la Pôsta, int al 1962 è stê catê, sòta dû mēter e vînt dal livèl ed la strêda, un pcòun de strêda rumâna in giaròun.

 

Medioēv

Ché a partîr da l' XI sècol è gnû stêr ' faméja, ch'la dvintarà pó óna dal principêli faméj arşâni, i Tacoli, ch' l' ēra un râm ed la faméja di Casapieri 'd Pisa. Al prém gnû a stêr a Rèz l'è stê Bonitacchia ciamê Bonvicino della Tacola, numinê int al documèint ed 'na dunasiòun al cunvèint ed S.Prôsper int al 1096.  Int al léber:

"Pruove del giuspatronato della chiesa parrocchiale Priorato di S.Giacomo Maggiore della Città di Reggio, spettante alla casa Tacoli" scrét int al 1725 dal frê benedetèin Benedetto Bacchini, alōra abê 'd S.Pēder ed Rèz, a 's lēş:

 

«L' anno 1096 Bonìtacca, chiamato Banvicino dalla Tacola, trovasi Testimnio in una Carta dì donazione, che fa Alda Signora del Castello di Lemeche, e di nazione Longobarda , con li di lei figliuoli di nazione Salíca al Munistero di S. Prospero ne' Borghi di Reggio.

Rogíto di Giberto Notaio del Sacro Palazzo nell'archivio de' MM. RR. PP. di S. Pietro di Reggio».

 

Tra i persunâg  pió impurtânt ed la faméja a vîn arcurdê int al XII sècol Cacciaguerra e Oliviero rapreşentânt imperiêl 'd Lotario e zódeş dal règn. Int al XIV sècol a vîn arcurdê Bartolomeo, capitân dal pôpol ed Belluno; Bernardino perît in lèg rifurmadōr dal statût ed Rèz int al 1306 e capitân dal pôpol al Lóca; Gilberto che 'l fêva pêrt dal cunséli 'd Rèz; Giovanni imbasadōr, capitân dal pôpol a Cremòuna int al 1281 e a Pèrma int al 1282; Tedesco capitân dal pôpol a Pèrma mandê in perşòun int al 1296 da Azzo VII d'Este (1263-1308) p'r al só idèj in difèişa dal j istitusiòun lébri 'd Rèz.

Int al Medioēv cól pôst ché al fêva pêrta 'd la zôna in dó è stê tirê só la sitê e, ché, Achille Tacoli, int al 1150 l' ēra arcidiâcon dal Dôm , int al 1170 l'à fât tirêr só, a só spèişi, la cēşa 'd S. Jâchem Magiōr ciamêda ânca S.Jâchem in sitê p'r arcgnòserla da la cēşa di Sânt Jâchem e Flép in vìa Ròma cunsidrêda, alōra, fōra sitê. Difâti in un documèint dal 1170 a vîn scrét che al pâroch ed "Santi Jecobi siti in civítate regii" l'ēra ûn ciamê Gerardinis Presbiter.  Tacoli l'à fât tirêr só, atâch a la cēsâ, 'na canônica lêrga e 'l ghà fât 'na dôta 'd 430 biōlchi ed trèin int al campâgni datōrna Rèz, cun còst la cēşa l'é dvintêda un patronêt a benefési di Tacoli cun còst la faméja la mucêva trî dirét: l'unōr, la pensiòun e còl ed numinêr al retōr; l'unōr l'ēra l'ôbligh di retōr ed recitêr dal j urasiòun specêli per tóta la faméja Tacoli, la pensiòun la gnîva dêda in ajót a quelchidûn ed la faméja s' al caschêva in mişèria, cla pensiòun lé la gnîva tôta da la rèndita di bèin ed la cēşa.

Int al cōrs dal XIV sècol, int la zôna lébra drēda la cēşa, la faméja Tacoli l'à fât tirê só soquânti caşlèini mudèsti, ciamêdi cà 'd la caritê, destinêdi a faméj in mişèria; st'al cà în armêşi acsé fîn quând în stêdi butêdi zò int al 1919.

Davânti a la cēşâ a gh'ēra la "platea S.ti Jacobi de cívitate" che int al XIV sècol, dôp ch'è stê butê zò al bōregh ed S.Naşari e dôp la costrusiòun ed la Sitadèla, la dvintrà "plazale castri" o "plazale castri civitate regii". A nôt l'işolê al cunfinêva cun al "plazale S.ti Francisci" un piasêl céch ed fiânch a la cēşa 'd S. Francèsch, mèinter an sà gnînt dal nòm, int al medioēv, ed còla che incō la vîn ciamêda vìa Sessi.

 

XV – XVI sècol

Int al 1518 al priōr ed S.Jâchem, Ludovico Tacoli, al fà fêr un restâver generêl a la cēşa, facêda e elemèint de scultûra e urnamèint, a Bartolomeo Spani. Ânch in stì sècol l'işolê al cunténva èser di Tacoli, int al 1562/63 Giulio e Ludovico a zibésen al Mûnt ed Pietê 70.000 frânch (per i tèimp lé un grôs capitêl),e, in câmbi, al pretènd che 'l mâs'c pió vèc ed la faméja al fós per sèimper ûn di presidèint ed l'istitût e, in chêş ed bişògn, al Mûnt ed Pietê al duvîva sicurêgh al magnêr.

Int al 1541 piâsa S.Jâchem la 's imblés cun  la costrusiòun, ed frûnt a la cēşa int la pêrt a sîra, dal pôrdegh ed la Trinitê,

Int al XV sècol int al nòm dal véi dal pôst  a gh'è "strada del canton dei Zoboli" perché in cól peréiod a vîn tirê só al palâs grôs cun int i cantòun al tòri 'd proprietê 'd la faméja Zoboli.

Vêrs la fîn dal XVIII sècol (1796) a vîn scanşlê la parôchia 'd S.Jâchem ch' la vîn spustêda int al cēşa 'd S.Rôch l'è aşvèin.

La cēşa ch' l'ēra stêda sarêda al funsiòun, la vîn turnêda arvîr int al 1783 e vîn numinê priōr Giuseppe Ferrari Bonini (1717-1797) fundadōr dal cévich istitût Ferrari Bonini per l'istrusiòun al lavōr di puvrèt. Ferrari Bonini l'è stê  còl ch' à dê l'idèja p'r al grôs restâver, fât da l'arşân Francesco Scarpari, ch'l'à scanşlê i sègn dal restâver fât int al Sincsèint da Spani. In còl peréiod ché la vècia piâsa S.Jâchem la vîn ciamêda "piazza d'Armi" perché ché gnîva fâti 'l manôvri dal trópi dal Dóca davânti a l'ingrès ed la Sitadèla.

Ché, int al 1696 e per pôch tèimp, a 's è tgnû al marchê dal bèsti mó l'é spustê quêşi subét p'r i reclâm fât da i priōr ed S.Jâchem e S.Francèsch. L'antîga "strada del canton dei Zoboli"  la vîn ciamêda "strada del canton dei Sessi" perché i Sessi în i nōv padròun dal palâs e int al pcòun davânti al cà 'd la caritê la vîa la ciâpa 'l nòm "portone rustico del Seminario" perché lé gh'ēra l'ingrès dal seminâri che, alōra, l'ēra int al palâs Bussetti.

 

XIX sècol

Al vicèndi 'd l'işolê armâgnen lighêdi al vicèndi 'd la cēşa 'd S.Jâchem. Còsta la vîn sarêda int al 1808 per ōrdin dal gvêren ed Napolèòun. Turnêda arvîr cun la Restaurasiòun int al 1859 e lé 'gh vîn fat al sît ed la Cungrēga 'd j Artésta.

Int al 1814 a vîn dê per la préma vôlta 'l nòm uficêl al véi sitadèini, a vînen cunfermêdi "piazza d'Armi" ch' la dvintrà pó "piazza Cavour" int al 1875 e "via del Seminario" che int al 1872 la dvintrà uficialmèint" via Sessi". Tóta la trsfurmasiòun ed l'işolê la gnirà decîşa int al 1919 quând, la zôna giudichêda melsâna e pôvra p'r al costrusiòun vèci che gh'ēra, la vîn siēlta p'r al pôst dal nōv palâs 'd la Bânca 'd Itâlia. L'antîgh işolê al vîn zachê dal tót e, int cl' ucaşiòun, a vînen catê pcòun dal pavimèint in muşâich ed la préma cēşa 'd S.Jâchem, incō al pavimèint l'è int a i Muşèi cévich ed Rèz. Al palâs nōv, ch'al vîn finî int al 1929, al câmbia dal tót l'antîgh aspèt ed la zôna 'd còst armâgnen sōl soquâti  vèci fotograféi dal tèimp.

Int al dedrē dal palâs nōv a vîn fât 'na vìa nōva via "Battaglione Toscano" e un palâs nōv ciamê "palâs ed j impieghê".