Al Strasêr

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

L'é un mistêr sparî dal tót: incō la racôlta de strâs e fèr la vîn fât quêşi dal tót dal parôchi o  asociasiòun, che dôp a vènden la rôba per ciapêr di bèsi per al j ôpri ed beneficèinsa e da aşiènd che fân êter.

Al strasêr l'ēra al mistēr - a partîr da la fîn ed l' Otsèint e per tóta la metê dal XX sècol - ed chî che, per scampêr a la mişèria, a pē cun un carèt a dō rōdi, o cun la biciclèta e un cariulèin o in sém a dal biciclèti scavagnêdi o (quisché in pôch) insém a 'n câr tirê da un cavâl vèc, a pasêven da paèiş in paèiş quêşi regolarmèint a cumprêven, per pó turnêr a vènder, tót còl che fós vèc, smés, ânca ròt: vistî, tègi ed tóti 'l j amzûri, uşvéj da lavōr préma ed tó s' ēren ed fèr, recipiĵnt ed vēder, arnèiş vèc, pèli 'd cunîn e via acsé.

Al cuntrâri ed chiêter ambulânt, al strasêr al fêva mia di lavōr mó al girêva per tōr só préma ed tót di rutâm ed fèr e strâs in câmbi al zibîva: fîl, gòci, didêl, savòun, ciapèin p'r i cavî e êter bagâj ch' al ghîva int 'na sèsta e dal vôlti (rêri) ânca di bèsi.

I ragâs, quând al vdîven arivêr, a curîven da tót i cantòun per serchêr quèl da dêregh  i pió fûrob  a 's organişêven in soquânt e, int i dé préma che ló al rivés, a serchêven al fèr inâns indrē e pó, dôp avèir ciapê i bèsi, a si spartîven da bòun amîgh (ânca se dal vōlti a scupiêva dal discusiòun ch' andêven avânt per dal j ōri). Se la mercansèia l'ēra pôca in câmbi utgnîven sōl un quêlch dōls o dal bucîni culorêdi ed tèra côta

In cól tèimp al strasêr al pasêva d' in cà in cà, a da luntân al şbrajêva e al vişêva al dòni: "Dòni a gh'é 'l strasêr" un ûrel ch'l'ēra 'na lâgna ch' la gnîva déta e stradéta fîn al vômit .

Alōra  i strâs ēren pôch: i vistî as druvêven fîn a che fósen fróst e despès al pèsi ēren pió che al tsût uriginâri.

Sti ambulânt quând a ghêra di strâs i bşêven cun 'na stadēra  che, a gnîva dét, ch' la gh' avés al tróch, naturalmèint a lōr benefési. Se gh'ēra dal zōvni in etê da marî égh príven dêr un quêlch bèsi che gnîven pó druvê per cumprêr ed la biancheréia per la dôta.

I strâs tirê só a gnîven pó purtê int la butèiga ed quêlch artigiân in dó, dôp avèiri tridê, a gnîven vindû cme stòpi o panèt.

Al strasêr al tulîva só ânch i cavî che 'l dòni a utgnîven dal pèten quând as petnêven la cavilêra: ânca quisché a gnîven vindû a pèiş o despès a bôt, oséia égh gnîva dê un valōr a ôc che paghêven cun nastrèin culorê, elâstich, ptòun, fîl da cuşîr o da ricamêr. A prîva capitêr che, se 'na faméja la gh'avés bişògn ed bèsi, a gnîva vindû al strasêr 'na bèla còva ed cavî lòngh: in cól chêş ché al pagamèint l'ēra fât in bèsi e còl ch' as ciapêva, masmamèint quând i cavî ēren biònd o ròs, al prîva èser asê bòun. I cavî a gnîven pó druvê per fêr dal paróchi per di sgnuròun o per 'd j artésta ed teâter.

Cme dét a gnîva tirê só ânca dal fèr de schêrt che, naturalmèint al gnîva paghê pôch e dôp lònghi cuntratasiòun. L'utòun e al râm a gh'îven dal valōr e la vèndita di sti metâl la prîva purtêr, masmamèint quând a gh'ēra ed la quantitê, un quêlch bèsi ânca per i ragâs che, cun un pô ed furtûna,  i prîven catêr mèinter i serchêven inâns indrē, masmamèint, in sitê e int i paèiş.

'Na vôlta la gînta la basichêva pôch al butèighi di maslêr e chi gh' andêva la gnîva fōra sèimper cun pôch pachèt int la spôrta e cun pôca rôba int i pachèt, perchè i sôld ēren, per quêşi tót, dimòndi pôch. As magnêven dimòndi bèsti da curtîl e cunîn, quischè, dôp èser masê, ēren plê, cun sovermân, da la zdōra sèinsa ruvinêr la pèla; finî ed plêren la pèla, a l'arvêrsa, la gnîva mésa a schêr a l'âria in un pûnt in dóv' i gât, ch' an magnêven mia incòra dal scatulèti o dal cruchèti e dòunca sèimper afamê, an présen mia rivêregh per magnêrla.

La pèla, 'na vôlta schêda, la gnîva vindûda al strasêr ch'al cumprêva e préma ed tót al serchêva al pèli ed cunîn. Al prèsi l'ēra dê da la grusèsa, da la buntê ed la pèla e da cme l'ēra sèca. I bèsi ciapê ēren ed la rezdōra ch'égh permetîven 'd avèir un quêlch suldèin in pió da spènder.

I strasêr turnêven a vènder al pèli di cunîn a i cèinter ed racôlta che i destinêven al fâbrichi ed capē.

Da ûltem al strasêr al tulîva só ânca j ungîn dal nimêl ch' a gnîven druvê anca lōr da di laboratôri 'd artigiân per tirêregh fōra bagâj in ôs cme spéli e petnèin per cavî, ptòun e via acsé da vènder int al butèighi. Ânch in cól chêş ché al guadâgn l'ēra 'd la zdōra, padròuna in tót e per tót dal j ûltmi "arléqui" dal só vèc prutèt: al nimêl.

Còl dal strasêr l'ēra un lavōr puvrèt ch' al rendîva mia dimòndi: cól mistēr ché però as da 'na bòuna cgnusèinsa ed còla ch'l'ēra la povertê ed chi tèimp là, dal grôsi dificultê che gh'ēra int al guadagnêres la pagnôta, la 's cócia vêrs un pió grôs rispèt p'r al valōr 'd ògni côşa, ânca la pió céca e, cun j ôc 'd incó, còla pió da gnînt.

 

A gh'é un monumèint al strasêr a Gambètla in pruvîncia ed Furlé-Cesêna. L' é un monumèint in brònz êlt 2 mēter e 8 centémeter e al pèişa 245 chîlo. L'ôvra, inavgurêda al 3 setèmber dal 1989, l'é stêda fâta dal scultōr ed Ceşêna Tito Neri.

Sòta al monumèint a gh'é la scréta : "Strazz doni oh..." ch' l'é al şbrâj che fêven, alōra, i strasêr ed la zôna.

Monumèint al strasêr

'Na vècia fôto 'd un strasêr