Al Savurèt

 

Al savurèt l'é un prodòt antîgh ed la cuşèina arşâna mia fâcil da tratêr, dal mumèint ch'l' é preşèint p'r al lòngh e al lêregh dal teritôri provincêl, da la muntâgna a la pianûra da l'Èinsa al Sècia, mó, cme in tânti êtri risèti, sòta a l'istès nòm dal vôlti as lōghen, in còl ch'égh vōl e int la preparasiòun, diferèinsi mia céchi.

As pōl dîr che al savurèt al fà pêrt in pîn di magnêr antîgh, dal mumèint chì' al nâs da la necesitê ed mantgnîr la frûta ed vansêr ed casêrla via dôp ch'l'é marsîda.

An bişògna gnân scurdêres l'impurtânsa che, un prodòt cumpâgn, al ghîva in cuşèina se 's pèinsa che al gnîva druvê ânca cme sócher.

As trâta ed 'na marmelâta fésa, un concentrê ed frûta côta che generalmèint l'é cgnusû cme "Savòr", che,  insém al culèini arşâni, al gh'à al particulêr che, per fêrel, a vîn druvê sōl varietê antîghi ed pîr dal pôst che madurésen int la stagiòun invernêla.

 

Còsta l'é óna dal risèti druvêdi int la Bâsa:

 

còl ch'égh vôl per fêr 1 chîlo e mèz ed savurèt:

 

500 gr ed sàba,

200 gr. ed pòm ranèt,

200 gr. ed pîr,

200 gr. ed pōlpa 'd ingória,

200 gr. ed pōlpa de mlòun,

200 gr. ed pōlpa ed sóca,

50 gr. ed garól ed nōşa,

1 arâns,

1 limòun,

 

Preparasiòun:

in 'na parlèta grôsa mèter insém al fōgh la sàba insèm cun i garòl ed nōşa pistê fîn, la frûta tajêdi a fetlèini e al scôrsi dal limòun e 'd l'arâns sèinsa la pêrta biânca. Fêr bòjer per cîrca 3 ōri, s'ciumêr ògni tânt e fêr ateinsiòun che al savurèt an 's tâca mia. Quând al se srà ristrèt a ¼. smursê al fōgh, lasê arsurêr, pó vudêr al sirôp in vêş ed vēder che vân sarê sèinsa fisûri e tgnû dacât in un pôst sót, al scûr e cun ed l'âria.

 

Còsta l'é óna dal risèti druvêdi in sitê:

 

còl ch'égh  vōl:

 

4 chîlo ed mòst 'd óva frèsch,

2 chîlo ed frûta mésta: druvê la frûta che ghî sòt mân a setèmber (quând as fà al savurèt), a vân bèin pîr, pòm, pòm cudògn, mlòun biânch, sóca e ânch al scôrsi dal cucòmbri.

 

Preparasiòun:

 

Dô avèir tajê tóta la frûta metî al tót int 'na parlèta cun al fònd pèiş (mia in aluméni) e zuntêgh al mòst. Metî la parlèta insém a un fōgh ed lègna o carbòun perchè al calōr al dēv èser al pió pusébil cumpâgn. Fê cōşer per almēna sînch ōri. Al srà prûnt quând la frûta la srà tóta spaplêda. Lasê arsorêr e metî ind i vês bèin sarê.

 

Invēci in muntâgna (a Carpnèida) al fân acsé:

 

Al savurèt muntanêr l'é utgnû cun la cutûra ed dû gèner ed pîr dal pôst: i pîr Spalèr, al pîr Nôbil o Barabân.

Dôp avèir plê e tôt via i ruşgòun dal pîr Spalèr, as mêşnen cun al mêşnatót, la paparôcia utgnûda la vîn pasêda al tôrc per utgnîr al lécvid ch' al vîn filtrê cun un tèil ed cânva. Al lécvid al vîn pó més a bòjêr a fōgh bâs fîn a quând al s'é cambrê in un lécvid trasparèint dimòndi. A metê cutûra as zûnten i pîr Nôbil (préma tajê a pcòun) che, mèinter as cōşen, a dân al savōr e sustânsa al prodòt. In tót la cutûra la dûra 26-28 ōri fîn a quând a 's gh'à 'na marmelâta fésa. Còsta la vîn mésa int i vêş incòra chêlda, la marmelâta la 's pōl mantgnîr ânca per dēş ân.

 

Curiositê:

 

Al dôşi de sté specialésimi risèti a câmbien da zdōra a zdōra e int tóti al manēri al savurèt l'é incòra druvê cme elemèint int la preparasiòun dal pést di tutrlèin frét o al fōren e cme marmelâta. Int i tèimp indrē l'ēra druvê ânca cme bébita (şlunghê cun l'âcva al chêva la sèj e al linfrèsca), cme medzèina mâgica cûnt'r al scutadûri, al mêl di dèint, la siâtica e sèint êtri rimèdi che l'uşânsa popolêra l'à purtê avânti a vōş.

Al savurèt l'é ânca un bòun acumpagnamèint a tót i gèner ed lès e salóm chêld.

Int al risèti in dó vîn druvê la scôrsa 'd limòun o 'd arâns per facilitêr int al lavōr ed tōr via la pêrta biânca l'é asê lasêr dvintêr sèchi 'l scôrsi e pó mètri int l'âcva tèvda.

Int pôst ed la sàba, int al risèti in dó la vîn druvêda, as pōl druvêr dal mòst 'd óva, in cól chêş ché bişògna ardupiêr la quantitê ed frûta scréta int la risèta.

In pianûra la rôba ch'égh vōl la câmbia a secònd ed la stagiòun e secònd i góst.

L'ónica dificultê ed cla marmelâta ché l'é còsta: l'an dēv mia, in tóti al manēri, tachêres al fònd ed la parlèta, perchè s' la sà de scutés l'é catîva ch' l'an 's pōl gnân magnêr.

Al Savurèt l'é un prodòt carateréstich ed Carpèida in dó a la fîn 'd otòber, int al peréiod dal savurèt e int al tèimp ed 'na sêgra grōsa, i paişân al prepêren dèinter a di parōl insém a di fugòun badê, a tûren, da ch' j òm.

 

 

 

E... bòun aptît!