Al Regiâni

(dal 1936 al dé 'd incō)

L' Re.2005 "Sagittario" dal 1943

Al Campovōlo da l'êlta int al 1942

L' E420 dal 1942

Dal 1936 al d'é 'd incō

 

Al şvilóp ed l'aviasiòun

 

Int al 1936 a vîn costituî a Rèz la "Società Studi e Brevetti Gruppo Caproni" guidêda da l' inzgnêr Giovanni Pegna (préma l'ēra progetésta  a la Piaggio) cun la mîra de studiêr e şvilupêr aparèc sperimentêl e solusiòun tetnichi da druvêr int al "Settore Avio Reggiane". Al prém lavôr fât da la "Società Studi e Brevetti Gruppo Caproni" l'é al bumbardēr a dû mutōr Piaggio P.32bis, un şvilóp dal Piaggio P.32.

In pió al Regiâni a costituésen al setōr "Motori Avio" cun la côpia in sèria, sòta licèinsa Piaggio, dal mutōr a stèla P.VII C.16. Dōp, sèimper só licèinsa Piaggio, a gnirân fâti 'l versiòun C 35 e C 45 dal P.VII, al P.VI bis, al P.XI bis e al P.XV, mèinter sòta licèinsa Fiat a srà prodòt l' A.74.

Al sucès dal setōr aviasiòun al srà marchê dal fât che, a la fîn dal 1936,  al fatûra al 60% dal totêl.

Int al 1937 sòta licèinsa SIAI-Marchetti, a vîn inviêda la lénia d' produsiòun dal bumbardē a trimutōr S.M.79 (ciamê al Gôb) e per cōlpa dal câl dal j urdinasiòun (a la fîn ed l'ân al setōr aviasiòun al câla al 45% da faturê totêl) a vîn arnuvê l'aşiènda cun l'uniòun ed la "Società Studi e Brevetti Gruppo Caproni".

Al 23 ed fervêr dal 1937 a vōla per la préma vôlta al mudèl P.32bis pilotê dal cmandânt Mario Gamna. Int al mîri ed l'aşiènda dû Ca.405 arén duvû  tōr pêrta a la gâra "Nastro Azzurro – Istres, Damasco, Parigi " ch'la se sré tgnûda tr'al 20 e al 21 agòst 1937, mó, per divêrs mutîv, nisûn di dû mudē l'à prû partîr.

Al faturê dal setōr aviasiòun al tōrna crèser int al 1938 (58%) e al 1939 (80%) dal faturê totêl

Al 14 mâg a vōla al prém ed l' Re.2000, pilotê dal cmandânt Mario De Bernardi, int al novèmber avîn preparêda la lénia di câsa Re.2000 sèria 1 per l'aviasiòun dal rè, mó i pôch mudē fât a dvèinten dabòun prûnt sōl int al 1941.

L'aparèc al gh'à un bòun sucès ânch a livèl internasionêl tânt che 'na cumisiòun inglèişa, incarichêda 'd cumprê materiêl militêr, la trâta cun al Regiâni per la furnidûra 'd cîrca 300 mudē 'd l' Re.2000 (l'é cêra che per l'ingrès in guèra ed l' Itâlia ed fiânch ed la Grermâgnia l'ōrdin al gnirâ mia sarê). Int al mèinter ed j ât 'd interèsi arîven da la Şvèsia, Jugloşlâvia, Finlândia, Şvésra e Uniòun Soviètica (ânch in cól chêş ché, p'r istès mutîv ed la guèra, l'interèsi an n'à mìa prû èser finî cun 'n' urdinasiòun).

Sōl cun l'Ungheréia l'interesamèint l'à prû èser sarê cun un ōrdin. Difâti, al 27 dicèmber a vîn fât un cuntrât per la furnidûra de 70 Re.2000 a l'aviasiòun ungherèişa 'd alōra. In pió, int al mêrs dal 1940 a vîn fât un cuntrât ed produsiòun a la déta MAVAG ed Budapest. Sèimper int al mâg dal 1940, a vîn inviêda la produsiòun di câsa Re.2000 Heja per l'aviasiòun ungherèişa.

In zógn e otòber a vôlen  i prém mudē Re.2001 e Re.2002 pilotê dal cmandânt De Bernardi.

Al 28 novèmber 1940 a vîn fât un pât per la furnidûra a l'aviasiòun reêla şvedèişa de 60 Re.2000. J aparèc ciamê int al pôst J20 a gnirân cunsgnê tr' al 1914 e al 1942. Al 18 dicèmber a vōla 'l secònd mudèl ed l' Re.2001 pilotê dal cmandânt Pietro Scapinelli e l'ân al vîn sarê dal setōr aviasiòun cun un livèl ed l' 80%  dal faturê totêl.

Int al 1941 a vîn inviêda la produsiòun di câsa Re.2000 per l'aviasiòun reêla şvedèişa mó 'l mèiş l'é sfurtunê perchè al 14, al secònd mudèl ed l' Re.2001 pilotê dal cmandânt Scapinelli, al câsca cun la môrt dal colavdadōr a câşva 'd un guâst al mutōr mèinter l'ēra in aterâg.

Al 22 mêrs al prém Re.2000 ch' al pōl vulêr al vîn cunsgnê a l'aviasiòun reêla italiana, mó sôl pôch êter mudē, int al divêrsi versiòun, a vînen druvê da l'aviasiòune e da la marèina reêla italiâna.

Int l'avrîl dal 1941 a vînen inviêdi al produsiòun ed la versiòun "Grande Autonomia" ed l' Re.2000 seria 2 e la produsiòun in sèria ed l' Re.2001 per l'aviasiòun reêla italiana.

Al 27 zógn a vōla al prém mudèl ed la versiòun ed còl lancê da 'na nêva RE.2000Cat  per marèina reêla italiâna.

Int al lój dal 1941 l'aviasiòun reêla şvedèişa la fà savèir al só interèsi per 'na bòuna furnidûra 'd Re.2001; mó a câşva dal stêd ed guèra e dal pió impurtânti necesitê 'dla nôstra marèina, l'operasiòun la vîn mìa purtêda a cò.

Al prém e al 29 ed lój a vōlen per la préma vôlta l' Re.2001bis, e al prém mudèl dal Regiâni Re.2003 pilotê dal cmandânt Francesco Agello. Ėgh và a drē al l8 novèmber al prém mudèl ed la versiòun "Grande Autonomia" Re.2000GA.

Al 1942 al cumîncia cun al prugèt dal mutōr in lénia Re.105 RC100 e cun al prém mudèl dal mutōr in lénia Re.103 RC 50. Nisûn di dû l'andrà in produsiòun in sèria. Int al fervêr a vîn fât al prém (di poch mudē) ed la versiòun lância-silûr Re.2001 GV, mèinter al 9 e al 18 ed mâg a vōlen al prém mudèl ed l' Re.2005 e dôp  al secònd mudèl ed l' Re.2002, (ch'al farà da tèsta 'd sèria per inviêr la produsiòun)  pilutê dal cmandant Tullio De Prato.

La MAGVA la cumîncia al cunsègni a l'Aviasiòun ungherèişa ed l' Re.2000 fât int al pôst (dmèj cgnusû cme Hèja II).

In setèmber e otòber, ûn a drē cl'êter, a vōlen al sperimentêl Re2001 Delta, pilutê dal cmandant Alessandro Beretta, al secònd mudèl ed l' Re.2005, al prém, di pôch, Re.2001OR fât per èser druvê, dal pó mai fâti, nevi port' aparèc, l'ónich Re.2003 ed sèria, pilutê dal cmandânt Alfonso Caracciolo.

In novèmber a vin inviê la produsiòun in sèria ed l' Re.2002 e al 20  avîn preşentê al stódi ed l' Re.2005R (un aparèc sperimentêl a spînta mésta ch' al gnirà mai fât). In dicèmber l' Re.2005 al cumîncia a èser fât in sèria e al 23 a vōla per la préma vôlta al mudèl câsa-lância silûro Re.2001G, pilutê dal cmandânt Caracciolo.

Incòra 'na volta l'ân al vîn sarê cun al faturê dal setôr aviasiòun a l' 80% dal totêl.

Al 27 znêr 1943 al mutōr dal sperimentêl Re.2001 Delta, pilutê dal cmandânt Beretta, al ciâpa fōgh in un vōl ed prōva e l'aparèc al câsca, al pilôta 'gh la chêva a lancêres.  Al 23 ed fervêr a vōla al prém câsa ed nôt Re.2001CN ch' al srà la tèsta 'd sèria ed la versiòun CN. In mêrs e lój al prém mudèl Re.2005 al và a fêr pêrta ed l'aviasiòun rêla italiâna (drēda a ló arivarân i mudē 'd la sèria O) e a vîn fât al sperimentêl Re.2002bis.

L'avtûn dal 1943 l'é un pûnt ed cambiamèint negatîv dal Regiâni perchè al j avtoritê 'd ocupasiòun tedèschi a fērmen, ed fât, al j ativitê lighêdi a l'aviasiòun.

Al 7  e 8 de znêr 1944 i stabilimèint ed Rèz a vîn butê zò int al cōrs ed dû bumbardamèint ed j aleê.

Al machinâri ch' al s'é salvê dal dişaster a vînen més in magaşèin aşvèin a Rèz e in êter pôst in Êlt' Itâlia. In pió per scampêr ai bumbardamèin, ch'es fân sèimper pió fés e dûr,  la produsiòun la vîn spustêda in tânt pôst in Êlt' Itâlia: Vicèinsa, Torbole in prùvîncia d' Trēnto, Gavirate; Cocquio, Besozzo e  Gemonio in pruvîncia d' Varèiş

Vést l'ocupasiòun di tedèsch e al blôch ed la progetasiòun e dal şvolóp ed j aparèc, al Regiâni a sērchen ed preparêres p'r al dōp guèra e spustêr tóta l'impalacdûra 'd la produsiòun vêrs l'aviasiòun civîla: a vîn inviê, mó mai finî, al progèt ed l'idrovolânt per i vôl vêrs l'Amèrica ciamê Ca.8000. Int al mèinter in mêrs, int al j uficîni ch'ēren stêdi spustêdi, a tōrna partîr, cun dificultê, al j ativitê 'd produsiòun. A 's trâta 'd furnidri céchi per déti tedèschi (Messerschmitt AG, BMW e êtri), mutōr P.VII e P.XI bis e Daimler-Benz DB 605 (cuschè cun l'ajót ed la Piaggio, Isotta Fraschini e Alfa Romeo). In pió per cûnt ed la Luftwaffe, a cumîncia incòra la produsiòun ed soquânt Re.2002 in pió a l'ativitê 'd revişiòun e justadûra aparèc.

Int al mâg dal 1944 l'inzgnêr Antonio Alessio al preşèinta 'na relasiòun 'd un prugèt, fât da l' Ufési Tètnich Mutōr dal Regiâni, per la costrusiòun ed 'n' avtomôbil, in dóve, tra chiêter lavōr, al scrév:

 

"La presente monografia illustra il progetto di una vettura automobile realizzato dall’ Ufficio Tecnico Motori delle “Reggiane” e a cui, dopo le prove al tunnel i cui risultati appaiono pienamente soddisfacenti non manca che il via per la costruzione di qualche struttura di prova [...] le direttive di massima che io ho dato ai miei collaboratori per lo studio di prima approssimazione della vettura si possono compendiare nelle seguenti:

creare una macchina di buona capacità dimensionale, di alte prestazioni, di bassa potenza tascabile, di decorosa presentazioni, impiegando leghe leggere di produzione nazionale. Quest'ultimo punto è basilare per consentirci di sfruttare gli impianti e le esperienze acquisite dalle Reggiane nel campo delle tecnologie dell'alluminio e sue leghe. La vettuta insomma per le sue caratteristiche, per le sue prestazioni, per le sue innovazioni dovrebbe interessare gli strati più eletti della clientela, senza cadere nel lusso smodato e consentendo alla Ditta non eccessivi costi di fabbricazione [... ] Il motore da noi studiato ha una cilindrata modesta (1.750 cc), è di architettura molto semplice e quindi economico costruttivamente; l'adozione del compressore ne dovrebbe esaltare le doti di potenza e di rendimento e quindi migliorare i consumi [...] Per quanto riguarda poi la vettura completa, l'adozione di strutture integrali in lega leggera dovrebbe, secondo, i nostri computi, fare assorbire quasi tutto il carico utile della macchina, perchè contro ai 1.400 - 1500 kg di peso dei modelli più noti e diffusi, il peso a vuoto della vettura studiata da noi non dovrebbe essere superiore ai 1.100 Kg. [...] Come si può rilevare dagli schemi e dai disegni della presente monografia, tutta la costruzione del telaio e della carrozzeri, è realizzata il lega leggera, cioè idronalio e super chitonal o peralumal in gran parte saldato per punti. Profilati di tale materiale costituiscono il telaio, il quale ha forma originale, che si ricollega alle strutture delle nostre ali a cassone dei tipi RE 2000, ed è solidale alle sale anteriore e posteriore, pure ottenuti da imbottiti; la carrozzeria tutta è prevista in leghe leggere saldabili ed unita per punti. Nello studio della carrozzeria si è tenuto conto dei nostri mezzi di pressa, i quali per la produzione iniziale da noi prevista appaiono sufficienti senza integrazioni ulteriori, alla realizzazione di tutti i nuovi elemnti costruttivi. Il complesso telaio-carrozzeria è realmente nuovo ed originale e non può essere realizzato che da una ditta la quale possieda profondamente la tecnologia della lega leggera [...] E lo studio è stato completato in maniera da rendere la lavorazione sufficientemente facile ed accessibile anche a maestranze di non grande levatura professionale, sicchè è da auspicare che se il successo arriverà alla nostra creazione dovremo rivedere in funzione i nostri cantieri – ala e fusoliera – dei non dimenticati apparecchi RE 2000.

L'aver previsto che circa i 2/3 del rivestimento del tetto siano in plexiglass anziché in lamiera, aggiunge novità e confort alla nostra realizzazione e risolve economicamente il problema strutturale del tetto che non è perseguibile senza grandi mezzi di pressa.

La sospensione indipendente per le quattro ruote mette la vettura da noi studiata fra le macchine d'avanguardia[...] Io ritengo che lo studio fatto dall'Ufficio Tecnico Motori delle Reggiane sia sotto ogni punto di vista commendevole e che il lavoro in cui si sono prodigati gli Ing. Piccardi, del Cupolo e i Sig. Manfredini e Lamperti ed altri, meriti di avere un seguito[...] "

 

Mó sibèin che tót al fós prûnt, égh vrîva i finansiamèint ch' în mai rivê per còst l 'avtomôbil  e  l'insòni ed l'inzgnēr Alessio e dal Regiâni an n'à mai prû vèder la lûş. Int al 1945 l'inzgnē l' à duvû bandunêr al Regiâni e l'é andê a lavurêr per l' Alfa Romeo in dó, sòta la só diresiòun, l' à fât vînser dû campionêt dal mònd al mâchini cun al nòm Alfa Romeo.

Da l' Ufési Tètnich Mutōr dal Regiâni, 'd j êter în andê via: l'inzgnēr Lamperti e i tètnich Rocchi e Salvarani ch'în andê a la Ferrari a progetêr trasmisiòun e mutōr ch' àn dê 'na mân a l'aşiènda a vînser di capionêt impurtânt int j ân dôp.

A 's cûnta ânca che Enzo Ferrari, un pô préma 'd j ân '50, al sia gnû  a Réz per dmandêr s' al prîva şvilupêr al só mâchini da cōrsa int i capanòun dal Regiâni e druvêr al Campovōlo cme pésta p'r al prōvi. Tót còst al prîva èser a Rèz? Nisûn al pōl dîr,  però pròm dîr che ânca cl'ucasiòun  ché per Rèz l'é andêda pêrsa e Ferâri l'é andê  a Maranèl a fundêr la Ferrari, incō, fōrsi la fâbrica 'd avtomôbili pió famōşa al mònd.

Mó turnòm al 1944 in agòst al Regiâni a patésen al sequèster di machinâri e materiêl da i tedèsch cumpagnêda dal "spustamèint" ed 'na trintèina ed tètnich in Germâgnia cun al cûmpit ed dêr asistèinsa a j RE.2002 ed la Luftwaffe. Int l'avtûn a vîn finî al mudèl Re.2006 ch'an vularà mai.

L'ân a vîn sarê cun al faturê caschê al 40% dal totêl.

Int al 1945, in sègvit al distrusiòun ed guèra e al cundisiòun ed pêş vrûdi da j aleê, al setōr vaiasiòun dal Regiân al vîn sarê.

 

Al masâcher, la Reşistèinsa, al dôp guèra

 

Sibèin che l'aşiènda la fós sòta un cuntròl dûr da pêrt dal regém fasésta, perchè aşiènda stratègica int al câmp militêr, int l'aşiènda a gh'ēra dimòndi elamèint antifasésta. Fîn al 25 ed lój l'opoşisiòun al regém a 's limitêva a fêr girêr rêr vulantèin e al disègn ed "falce e  martello" piturê inséma i machinâri, per propagânda.

Al 28 ed lój 1943 l'é al dal masâcher dal Regiâni. Nōv operâi, fra quisché 'na dòna in stèt, a vînen masê: Antonio Artioli, Vincenzo Bellocchi, Eugenio Fava, Nello Ferretti, Armando Grisendi, Gino Menozzi, Osvaldo Notari, Domenica Secchi e Angelo Tanzi. J operâi îven dê véta, cun 'na sfîda a j ōrdin dimòndi dûr dal mumèint firmêdi da Badoglio - che pruibîven riuniòun ed pió 'd trèi persòuni -  a 'na manifestasiòun per dmandêr la fîn ed la guèra. Ēra drē gnîr fōra da i cancē dal stabilimèin in soquânti mjêra quând un distacamèint ed bersaliēr l'à cumincê a sparêr cûntra 'd lōr. L'andamèint an n'émia sicûr gnân incō: a sèmbra che l'uficêl l'âbia sintû di spêr (fōrs dal guêrdi privêdi 'd la fâbrica) e l'âbia pêrs al contròl ed la situasiòun. Ed sicûr invēci a gh'é che i nōv, che dôp in môrt, ēren dişârmê e andêven avânti in môd pacéfich. 

L' 8 ed setèmber 1943 soquânt operâi dal Regiâni àn jutê i suldê, ch'ēren int al şvinânsi 'd la stasiòun di trēno, a scapêr; per fêr còst àn arvî j armâri di colēga per dêregh dal tûti da operâi da cambiêr cun al divíşî da militêr. Dôp, divêrs rapreşentânt ed l'aşiènda, ân dê 'na mân per la costitusiòun dal Cumitêt ed Liberasiòun Nasionêl, cun la partecipasiòun sia 'd j operâi, che di dirigînt, cme l'inzgnēr Alberto Toniolo, int la só cà  a s'é tgnû soquânti riunioun dal CNL ed Rèz.

Al 31 agòst 1945, al diretōr dal j Uficîni Regiâni inzgnēr Arnaldo Vischi, ch'l'îva avû al cunsèins a cuntinvêr al só incâregh dal CNL, l'è stê masê, cun tóti 'l probabilitê, da vèc partigiân, ch'ēren stê dipendèint dal Regiâni, a gh'é chi à dét per la só partecipasiòun a l'internamèint 'd operâi in Germagnia sucèsa int al 1944, chi à dét per tégna e l'ôdi personêl ed j asasîn a câsva 'd 'na denûncia, còuntra 'd lōr per al sbotâg fât còuntra la produsiòun dal j êrmi int l'avrîl dal 1943, fâta da l'inzgnêr Vischi in persòuna, chi invēci per quistiòun personêla che l'asasîn l'aré avû cun l'inzgnēr, dèinter al Regiâni, prema 'd la Liberasiòun. Int l'inchièsta è stê tirê dèinter dirgînt ed l'ANPI e dal Partî Comunésta arşân.

 

La ricostrusiòun.

 

Int al 1950 int al Regiâni, dôp al licensiamèint ed 2100 dipendèint,  cumîncia la pió lòunga ocupasiòun ed 'na fâbrica da pêrt ed j operâi ed la stôria italiâna: cumincêda int l'otòber dal 1950, la finirà int l'otòber dal 1951 quând a's và avânti cun la liquidasòun ublighêda 'd l'aşiènda.

Int al tèimp ed l'ocupasiòun 'na grôsa pêrta di dipendèint l'é andêda a lavurêr int i urâri ed lavōr sèinsa ciapêr pêga. Int al cōrs ed l'ocupasiòun è stê progetê e prodòt un tratōr cun i céngol ciamê R60 (a n'è ste fât 3); l'intensiòun  ed j ocupânt l'ēra còl ed fêr vèder che l'aşiènda la ghîva la pusibilitê ed cambiêr la produsiòun da guèra a machinâri per l'agricultûra.

La situasiòun cunômica 'd j ocupânt, sèinsa stipèndi per pió 'd un ân, l'à fât partîr un sistēma 'd sustègn tra cuntadèin e comerciânt dispôst a regalâr da magnêr per tgnîr só al siôper.

L'ocupasiòun la finés l'8 otòber 1951 cun la sfilêda   'd j ocupânt cun davânt i tratōr R60.

Al siôper an n'é mia rivê al cò 'd l'intensiòun 'd partèinsa , se vîn cunsirê la liquidasiòun ublighêda 'd l'aşiènda e la ciamêda ed sōl 700 di vèc operâi.

Da j ân ssânta la produsiòun la s'é arduşîda a fêr da   l mâchini e carôsi da trēno e impiânt per fêr al sócher. La fêtiva nōva partèinsa ed l' Aşiènda le sucèsa quând a s'é cumincê a fêr dal gró per i pôrt dal nêvi, tra quistiché la Nēva-gró Saipem 7000 (7méla la sta per la purtêda, in tonelêdi per ciaschidóna dal dō gró che la cumpònen), ch'l'amzûra 200 x 87 mēter cun i brâş dal gró lòungh 140 mēter e lêregh 27 per un pèiş ed 1450 tonelêdi; Nêva–gró druvêda in tót al mònd p'r al recóper ed piatafōrmi p'r al petrôli e che in Itâlia l' stêda druvêda p'r al recóper ed la "Costa Concordia".

 

Al dé 'd incō.

 

Int al 1992 l'aşiènda l'é stêda cumprêda dal "Gruppo Fantuzzi" ch'l'é pó dvinteda "Fantuzzi Reggiane". Int al 2008 l'è pasêda a l'aşiènda internasionêla americâna Terex. Ch' l'à cambiê 'l nòm in "Reggiane Cranes and Plants S.P.A." : al cèinter ed produsiòun l'é stê spustê e divîş, 'na pêrta l'é a Lentigiòun in dó fân carē p'r al spustamèint di contàiner e 'n' êtra pêrt, còla eletrônica, a Gènva. 

Al vec sît  ed la fâbrica ( in ativitê dal 1904 al 2008), atâch a la ferovéia, adèsa l'é bandunê, dèinter a  gh'é 'na vintèina 'd capanòun e trèi palasèini 'n dó gh'ēra j ufési.

L'intensiòun da Cmûn ed Rèz l'é 'd fêr, int al vèc sît dal Regiâni, un pêrch ciamê: "Parco Innovazione, Conoscenza e Creatività" per fêregh al cèinter dal şvilóp cunômich ed Rèz fundê insém a la cunuméia ed la cgnusèinsa per unîr preşèint e futûr e trasfurmêr la sitê in un arciâm per investidōr póblich e privê, per fêr stódi e fêr di pôst ed lavōr, per persòuni cun capasitê 'd idèj e profesionésta, ânca bèin d'ed là di cunfîn regionêl e nasionêl.

Al Cmûn l'a cumincê i lavōr cun al cumprêr e sistemêr al capanòun 19 (al vèc repêrt şbavadûra e fonderéia), per fêregh un cèinter ciamê "Tecnopolo", destinê al stódi 'd l'arnōv tetnolôgich.

Cun al dét "Il futuro è tornato" al cèinter l'é stê inavgurê al 26 otòber dal 2013.

Int al 2014, int i capanòun dal Regiâni, al cantânt Luciano Ligabue,  l'à fât un vídeo ed 'na cansòun da per lē, in dó 'l cânta: "Il muro del suono".