Al Mediatōr

 

Mediatōr in cumbinôs

Marchê dal bestiâm a l’avîrta

Marchê dal bestiâm al sarê

Al mediatōr ûn di mistēr pió antígh ed l'òm, l'ēra bèle cgnusû da i persiân e da j ârab in dó l'ēra ciamê "sapsar" da i prém e "simsar" da i secònd, mèinter int l'antîga Grēcia la figura dal mediatōr l'ēra cgnusûda cun al nòm ed "proxenètes", da dōv' a gh'à urégin la parōla "proxenèta", druvêda sia in època rumâna che int al peréiod medievêl.

Bèle l'urégin dal nom, da l' ârab "simsar" (cun l'istès significhêt ed mediatōr), a 's dîş che, la figûra particulêra e al só funsiòun, în rivêdi in bâs' Itâlia al tèimp ed la cunquésta âraba sucèsa tr'al 600 e l' 800. An n'é mia che préma an 'gh fós mia la funsiòun, mó la deşgnîva da j ûs ed la giustésia rumâna e l'ēra ûn di cûmpit dal procurator. Cm' a 's vèd subét al dō figûri în diferèinti in môd risolót ânca se, in teoréia e int la prâtica, al j incavaltêdi an duvîven mia manchêr. Mèinter al "procurator" al figurêva la pêrta 'd la giustesia rumâna ciamêda "ius civile", al "simsar" invēci al lavurêva per ló: oséia l'ēra  un léber profesiunésta.

Subét al só lavōr l'ēra còl ed mèter in cuntât persòuni dal pôst per dêr sudisdfasiòun a bişògn ânca diferèint da còli ed carâter comercêl. Difâti int l'antiga Ròma al "proxenèta" al fêva al rufiân e al muderadôr ed quistiòun ed faméja. Sōl dôp, grâsia al şvilóp ed l'impēr rumân, al persunâg dal "proxenèta" al mócia la pió impurtânta funsiòun ed mediatōr 'd afâri comercêl. Bèle ai tèimp di Rumân la figûra dal "proxenèta" l'ēra argcnusûda e regolêda da la lèg: a testimuniêrel l'é al "Corpus Iuris Civilis" ciamê ânca "Corpus Iuris Iustinianeum", l'é 'n côdiş ed règoli e lèg rumâni  vrû da l'imperadōr Giustiniano I (527-565) per mèter ōrden al sistēma leghêl ed l'impēr. (Druvê incòra incō da tânt paèiş cme fundamèint p'r al lèg).

Però a duvrân pasêr setsèint ân cîrca per catêr, cun la nâsita di Cmûn, dal lèg nōvi che riguêrden la figûra e al j ativitê dal mediatōr che, cun al só lavōr e grâsia al grôs e-şvilóp di comêrc, al dvèinta ótil per favurîr al cuntratasiòun e che, tanti vôlti, al fa ânca la funsiòun ed póblich uficêl.

Al tèimp dal prém Medioēv, sgnê da scaravultòun polétich ed divêrsa impurtânsa e dal rinfursêres di règn rumân/bârber, an gh'é gnînt ed sicûr insém a la figûra dal mediatōr, perchè per natûra l'é lighêda al şvilóp di comêrc e al livèl dal stêr bèin e, dòunca, al gh'à bişògn ed 'na curnîş polética ed sicurèsa e şvilóp. Cla situasiòun ché la 's preşèinta in Itâlia  int l'ân Mél cun la nâsita dal Cmûn léber. Difâti i Cmûn léber a lighêven la sperânsa de şvilóp, cunômich e dòunca polétich, al progrès dal j ativitê comercêli. In cla cundisiòun ché, ed favōr per j ativitê comercêli, a se şvilópen ânca êtri ativitê lighêdi al comêrc cme apûnt còla dal mediatōr (nòm che próm dîr 'd avèir cumincê a druvêr, per cól lavōr, da l'ân Mél). Ativitê  che, cme tót j aspèt ed la véta comunêla, pôch a la volta la vîn regolêda dal lèg di Statût dal corporasiòun e da còli cévichi.  

Al prém de znêr dal 1866  a nâs al "Codice di Commercio del Regno d’Italia" dōv' i mediatōr a vînen divîş in dō categoréi: quî póblich, ch'égh gnîva dê l'incâregh, e i "mediatori in altre specie di mediazione", oséia i mediatōr ed comêrc, quî dal j asicurasiòun, quî p'r al nolèg dal nêvi e quî p'r al traspôrt per tèra e per âcva.

 

Difâti  l'artécol 38 al dîş:

 

" I sensali sono di più specie: .

Sensali di merci:

Sensali di assicurazioni;

Sensali di noleggi di navi;

Sensali di trasporti per terra o per acqua."

 

La lèg dal 20 ed mêrs dal 1913, n. 272 la decretêva che al mistēr ed mediatōr al duvîva èser léber e sèinsa la necesitê 'd inscrévres a j elèinch ed la Câmbra ed Comêrc fōra che per j agînt ed câmbi e quî che gh'îven incâregh póblich.

 

Int l'artécol 21 a vîn dét:

 

"La professione del mediatore è libera.

Nondimeno gli uffici pubblici, per i quali si richieda un'autorizzazione speciale, sono riservati ai mediatori inscritti in un ruolo formato e conservato dalla Camera di commercio.

Il ruolo predetto deve indicare la specie di mediazione per la quale ciascuno è iscritto.

I mediatori autorizzati alla negoziazione dei valori pubblici sono qualificati agenti di cambio."

 

Int al 1958 invēci a vîn arnuvê l'ōbligh ed l'inscrisiòun a la Câmbra ed Comêrc: a j înscrét per la préma vōlta égh vîn dê la qualéfica ed "agenti di affari in mediazione".

In dōv' a l'artécol 2 e 3 tra chiêter lavōr a vîn dét:

 

"Art. 2

1. Per l'esercizio professionale della mediazione è richiesta l'iscrizione nei ruoli previsti dall'art. 21 della legge 20 marzo 1913, n. 272, e dalle norme sull'ordinamento delle Camere di commercio, industria e agricoltura, secondo le modalità indicate in detta legge.

2.  (...)

3. Agli iscritti nei ruoli medesimi compete la qualifica di agenti di affari in mediazione.

Art. 3

1. Per l'esercizio dell'attività disciplinata dai precedenti articoli non è richiesta la licenza prevista dell'art. 115 del testo unico delle leggi di pubblica sicurezza approvato con R.D. 18 giugno 1931, n. 773."

 

I nôster mediatōr ed paèiş, quî che gh'îven al dòun ed 'na bòuna ciâc'ra (quî che ghe stêva bèin la léngua in bòca) e che cgnusîven tót quî che başighêven la piâsa, da j ân sinquânta in dôp, in grôsa pêrt àn cambiê qualéfica, ânca se fân l'istès mistēr,  în dvintê di vendidōr ed cà e apartamèint.

Insòma dal bèsti al cà e apartamèint, l'impurtân fêr di bòun afâri.

Int al nôstri zôni a gh'ēren, alōra, divêrs mediatōr: quî da granâj, quî da caval (mól e sumêr), quî da fèin (préma ed tót int al secònd dôp guèra quând în chersû i grōs alevamèint ed vâchi da lât), quî da óva e da vèin e quî da vâchi e da nimêl. Ch' j ûltem ché ēren quî ch'égh n'ēra di pió int la nôstra pruvîncia, préma 'd la secònda guèra mundiêla. Chilōr a 's interesêven ânca di pôch nimêl che gnîven comercê e di latòun da tirês só per la cà. Al grôs lavōr che gnîva fât l'ēra però int la cûmpra e la vèndita dal vâchi e di bō, sia da maslêr che da lavōr.

Incō la prufesiòun dal mediatōr da bestiâm la gh'é quêşi pió, acsé cm'în sparî i marchê dal bèsti 'na vôlta a gh'ēren ânca int i cèinter mia tânt grôs, armâgnen sōl soquânt grôs marchê cme 'na vôlta, che în asê p'r al necesitê dal marchê dal dé 'd incō.

In mèdia a gh'ēra dû o trî mediatōr da vâchi per ògni grôs cmûn: chilōr a frequentêven tót i pió grôs marchê int al gîr ' 8-10 chilômeter. Prôpia int i marchê a tulîven só al j urdinasiòun ed cûmpra e al prupôsti ed vèndita da la clientēla: difâti ògni cuntadèin, ògni maslêr o masadōr al gh'îva al só mediatōr ed fidócia, ch' al cgnusîva sia al necesitê che al carâter di sō clièint.

Al vâchi ch'ēren int al stâli alōra ēren: préma ed tót la ròsa arşân ('na vâca rubósta bòuna da lât, lavōr e chêrna), la biânca carpşâna ânca lē bòuna da lât, lavōr e chêrna cme l'arşân e la vâca môra (bòuna da chêrna e da lât, cusché dimòndi fîn e stimê).

Al mediatōr, ciamê da 'n cuntadèin per vènder  (vâchi o bō) al duvîva fêr 'na stéma 'd la bèstia, dêr  un parèir da spêlter insém al carateréstichi e garantîren la salót e la mancânsa 'd difèt. Dôp ch'l'îva 'vû la prupôsta al marchê l'andêva int la stâla dal cuntadèin, cun la biciclèta, mó 's l'êra ûn ch' al prîva, cun la barusèina. Se la vèndita la riguardêva 'na vâca o un bò da lavōr, alôra al guardêva soquânti carateréstichi 'd la bèstia al fêva quî che gnîven ciamê tast o palpêdi:

* i côren ēren dimòndi impurtânt, an duvîven mia èser trôp sarê mó almēno un pô avêrt, perchè 'd intōren a gh'andêva tachê la cōrda 'd ajót ed sustègn dal zōv e la curdlèina 'd guîda tgnûda dal cuntadèin al mumèint dal tîr.

* la còpa, oséia la zuntûra dal côl, al pôst in dó 's pugêva al zōv. Se gh'ēra bèle 'na bòuna còpa a vrîva dîr che la bèstia l'ēra 'vsêda al lavōr, S' l' an ghêra mia o s'l'ēra céca a vrîva dîr che la bèstia l'ēra drē abituêres.

*al sâmpi a duvîven èser rubósti e bèin piantêdi. Se la vâca l'ēra ròta, oséia la gh'îv al dō sâmpi dedrē sfundêdi cusché l' ēra  sègn ed difèt e dificultê sicûra in un tîr gióst. Acsé ânca se al sâmpi davânti ēren trôp avêrti a gnîva dét che la vâca l'ēra spalòuna oséia la vâca la gh'îva al spâli lêrghi, cun còst la vâca, quând l'ēra sòta tîr, l'an gh'arè mia 'vû la fôrsa necesâria per tirêr al piōd e dificilmèint l'aré mantgû la diresiòun dréta davânti a lē.

*al j óngi: al pûnti duvîven èser pôch e-sfranşêdi, rubósti e intēri.

*la schîna: se la vâca l'ēra sfilunêda, oséia: s' la gh'îva un şbasamèint ed la schîna, la vâca l'ēra dèbla 'd rugnòun e, dòunca, la sarè durêda pôch. Còst an n'é pó mia vèira, mó l'ēra còl cher gnîva dét;  a 's tratêva invēci ed vâchi ch'îven avû dimòndi pêrt.

* la zuntûra 'd la còva e dal petnèt s'ēren bē grâs a garantîven per n'a bèstia bèin tgnûda e in fôrsi.

Al vâchi môri invēci a gh'îven tóti un difèt int al j óngi: dâto che ēren abituêdi in trèin cun gêra e sâs quând arivêven int al nôstr zôni cun al tèri ómdi al j ógn a s' imbibîven e dvintêven şbrişlōşi e a se sfilasêven.

Guardê bèin a mōten la bèstia, al mediatōr al cunfruntêva al prési de stéma da ló fât cun al richièsti dal cuntadèin e al serchêva ed fisêr un prèsi ménim ed vèndita. Dificilmèint al mediatōr al gnîva mia cherdû, dal mumèint che gh'ēra, in generêl, un rapôrt ed fidócia tra ló e al vendidōr. A cól pûnt ché al mediatōr al serchêva al cumpradōr e, cun chiló, l'andêva a cà dal cuntadèin per vèder ed cunclóder al cuntrât. Al cumpradōr al prîva èser, p'r al vâchi o i bō da tîr, un êter cuntadèin, opór un comerciânt a l'ingrôs de sté bèsti. Se la bèstia l'ēra da chêrna alōra l'êra un maslêr o, cost un pô più avânti int al tèimp, al padròun 'd un masèl.

La sēna dal cumbinôs la sembrêva un bâl a trî: al vendidōr al cumpradōr e, a guidêr al bâl, al mediatōr.

La bèstia la gnîva preşentêda e al mediatōr al mustrêva al bòuni carateréstichi e j eventuêl difèt (sèimper céch). Al vendidōr, alora, al fêva la só dmânda, che in genèr l'ēra pió êlta 'd la stéma fâta cun al mediatōr, al cumpradōr, invēci, al zibîva un prèsi dimòndi pió bâs. Ché a 's cumincêva a mnêr al mnestròun oséia l'ēra al mumèint dal negôsi, còl ch' al gnîva ciamê ânch al tîra e môla, int al sèins che ûn al duvîva calêr la só pertèişa ed cumpèins e cl'êter al duvîva crèser al só prupôsti 'd cûmpra. La bravitó dal mediatōr l'ēra còla 'd fêr catêr i dû interesê insém a un prèsi ch' al prés cuntintêr tót dû. Quând al cumbinôs l'ēra a bòun pûnt e la diferèinsa tra l'ufêrta e la dmânda l'ēra bèle ménima, al mediatōr al ciapêva p'r i pōls i dû  indivédev e al serchêva 'd unîr al mân in 'na strichêda decişîva per sarêr só al cuntrât.

Mó mia sèimper al cumbinôs a 's cuncludîva in pôch tèimp, ânsi. L'ēra bèin difécil an rivêr mia a 'na cunclusiòun mó prîva capitêr che dal vôlti ûn di dû al tgnîva dûr e al tirêva indrē al brâs mèinter al bruntlêva opór che al cumpradōr, vilî da la trôpa insistèinsa, int l'andêr fōra da la stâla l'arpurtêva tót al negôsi a un pûnt môrt. L'ēra al mumèint che al mediatōr al capîva ch' al duvîva inséster per fêr şbasêr un pô al prèsi. Alōra al stêva int la stâla cun al vendidōr e al serchêva ed cunvînsrel ed fêr 'na dmânda pió ragiunèvla: e se 'gh la cavêva, l'andêva fōra e al fêva la prupôsta a cl'êter.

Se prôpia i lavōr andêven p'r al pēş, al cumpradōr l'an cetêva mia e al prîva inviêres, cun la biciclèta, lòngh al viasōl per şluntanêres da cà. Al mediatōr a gh' armagnîva pōch secònd e, int la stâla al turnêva a cuntratêr al prési.

Se al mediatōr a gh'la cavêva a cunvînser al vendidōr a calêr la dmânda, al curîva lòngh al viasōl e al vişêva al cumpradōr. Se al lavōr al cumincêva a dvintêr interesânt, alōra tót dû turnêven int la stâla e, dôp 'na quêlch êtra discusiòun céca, a sucedîva la tânt deşiderêda strichêda 'd mân fra i dû. Al mediatōr, cun al surîş stampê in ghégna e mèinter a i dindulêva, al strichêva, cun la sóva, al dō mân di dû elemèint. Cun còst a 's metîva la fîrma dal cuntrât in dó ló l'ēra al garânt.

Finî al negôsi, tót trî (vendidōr, cumpradōr e mediatōr) a 's sedîven in cà a bèver un bòun bicēr ed lambrósch e, despès, a magnêr dō fèti 'd bòun salâm.

Al pagamèint al gnîva fât dal cumpradōr bèle int la stâla, quând a gnîva carghê la bèstia o dôp ch' l' ēra stêda bşêda a la pèişa póblica. La mediasiòun, invēci, la gnîva paghêda al mediatōr, da i dû ch'îven fât al cuntrât e secònd i prèsi corèint, int al prém dé 'd marchê in sitê.

Se, invēci, al cuntrât al gnîva mia sarê e al vendidōr al gh'îva sèimper l'intensiòun 'd vènder, a prîva intervgnîr, dôp soquânt dé, 'n êter mediatōr che, s' égh la cavêva al fêva ‘l cuntrât. Cun còst però a sucedîva che a la préma ucasiòun ch' al catêva in piâsa al prém mediatōr a nasîva, tra ' lōr,  'na quistiòun. Tra i dû prufesiunésta a prîven vulêr ânca parulâsi e ufèişi grôsi mó in gèner al tót al se şmursêva int l'ustaria e, ânca ché, davânt a un bòun bicēr ed vèin e, se gh'ēren, dō fèti ed bòun salâm.