Al Frasiòun 'd Cadelbôsch

 

La Cēşa 'd l' Êrşen

La Cēşa 'd Cadelbsch ed Sòt

La Cēşa 'd la Sèida

A tâc al distrèt ed Ruarōl, sòta al cunvèint ed S. Şvân e al distrèt ed Vicozoaro, sòta al cunvèint ed S Prôsper, a gh’ēra int l’ època medievēl un têrz distrèt ciamê Cōrt Mantvâna, cun ‘na grandèsa ed circa 40.000 biōlchi, al ciapêva grân pêrt la zôna ed l’ Èrşen, Cadelbôsch ed Sòt e ‘d la Sèida. Al fèdev l’é stê: ind al 1141 di Malaprèisa da Gès, int al 1142 dal cmûn ed Rèz, int al 1143 di Da Curèz e int al sécol dôp ed nōv dal cmûn ed Rèz. Al cèinter aministratîv dal fèdev l’ēra int al castèl ed l’ Èrşen, sgnê int al 1141 e tirê zò da l'eşêrcit ed la Cēşa int al 1329.

Dal XV sècol e fîn a la rivolusiòun francèisa, l’armâgn int al mân di marchèiş ed S.Martèin in Ré, râm pió cèch ed la faméja 'd j Este. I marchèiş ed S.Martèin, int al XVI sécolo, ân tirê só, a la Madunèina ed Cadelbôsch ed Sót, ‘na véla sgnurîl, da destinêr a cà per l'istê, cun di fabrichêt destinê a la racôlta di prodòt che ògni afitvâri l’ēra tgnû a dêr (generalmèint un quêrt dal racôlt). La véla l’ēra circundêda da di fusòun, pêrch e giardèin, mèinter dō stâtvi a grandèsa 'd òm, mési al dō pêrti 'd la pôrta d'ingrès, salutêven cun la mân avêrta j invidê che arivêven. La cunvinsiòun  popolêr la  crèd che a 'gh sia dal galèrei sòt tèra che partirèn da la cà in divêrsi diresiòun e ‘d un "pòs raşōr" o "di mél taj", pîn ed lâmi, in dōvì égh gnîven butêdi dèinter  al persòuni melvésti.

 

Véla Èrşen

L' Èrşen la ciâpa al nòm da la fôrt arşnadûra lasêda dal Cròstel dôp al só pasâg sucès in zôna  tr’al VII e al IX sécol d.C.. Via Mazzini l’ è incòra incō sgnêda da un lòngh mó sensébil sêlt (da i 29 mêter i.l.m. ed la Rôca as pâsa a i 24 in via Cantòun Mèli) che fân da testimòni ed l'antîgh cōrs dal turèint. Al sît ed Véla Èrşen l’é numinê in un diplôma dal 963 ed l'imperadōr Ottone I; al gh’îva al tetól ed Cōrt e a gh’ēra un castèl di Malprèisa che l’àn vendû int al 1142 al cmûn ed Rèz. Còst ocupê da l’eşêrcit ed la Cêşa, l’é stê probabilmèin butê zò perché an gh'é armagnés memôria. La cêşa ed S.Giustèina e S.Sipriân, mèsa in urègin in via Vialêt, l’è sgnêda in véta int al 1149, la srà arfâta a sincsèint mêter ed distânsa tr’ al 1448 e al 1451, l'é numinêda tra còli ed S.Prôsper in un documèint dal vèschev Berto. Arfâta in manêra grēco-rumân int al 1681 insèm a la tòra dal campâni e a la canônica dal Retōr Fiorenza, só disèign ed l’ architèt Pietro Ferretti di Cavasōl e finîda dal priōr Alfonso Tedeschi. La cēşa l’é badzêda ai sânt Giustèina e Siperiân. Al d' ed dèinter a gh’é ‘na stimêda pitûra a frèsch dal 1400 arvişânt la Madòna dal Cârmine.

Cadelbôsch ed Sòt

A sèmbra che al vèiri "Cà dal Bôsch", ch' àn dê al nòm al Cmûn, a n’ ēren mìa int la secònda  Vicozoaro (incō Cadelbôsch ed Sōver) mó a Cadelbôsch ed Sòt. Al cà mési int i bôsch ed la Cōrt Mantvâna,  j în numinêdi a partîr dal 1141, la véla " Domorum de Boscho" l' a’s vèd, cme impurtânsa secònd la lèg, bèin spièghêda in 'na scritûra dal 1267. La cēşa ed la SS. Nunsiêda la gnirà cumincêda int al 1513 dôp che al prîncip fevdatâri ‘dla Cōrt Mantvâna, cun ‘n scritûra 'd l'istès ân fâta int al cunvèint ed S.Prôsper, l’à fundê un benefési cunal tetòl ed la SS. Nunsiêda per la fabricasiòun ed la cēşa ind al sît ed "Cà ed Mèister" Cadelbôsch ed Sòt dal dé d’incō. La fundasiòun ed la parôchia ed Cadelbôsch ed Sòt l'é sucèsa al 2 d'avrîl dal 1515. Ind l’istès 1515 a vîn fât la divisiòun di parochiân ed la zôna da la parôchia ed S. Celestèin ed Cadelbôsch ed Sōver. La cēşa la gh’à incòra l’impalcadûra uriginêla dal sec. XVI, a pêrt pôchi mudéfichi, mèinter in câmbi 'd l’ antîga canônica, n’é stê fâta ‘na nōva cun al cuncōrs dal Cmûn e di parochiân.

Véla Sèida

Al nòm Sèida (Seta) al duvrè deşvgnîr da “Salisetam" (bôsch ed sâleş). Al prémi infurmasiòun che dàn nutèsia dal sît a’s câten in documèint dal 1265 che zibésen un sègn che ind la zôna a gh'ēra un fôs o un câmp ciamê “la Sèida ed l' Èrşen”. In 'na chêrta 'd la préma metê dal XV sècol a gh'ēra sgnê un bôsch ciamê "sèida int la véla" ed Véla l'Èrşen. Tra i bôsch ed la Cōrt Mantvâna la catarà al sît, int al 1450, ânca la cēşa ed S.Bernardèin ed Véla Sèida. In zôna an gh'ēra mìa né cêşa o uratôri préma ed còla ed S.Bernardèin ch' l'é stêda cunsacrêda int al 1454, la cēşa dòunca l'à ‘vû urègin préma de st' època. Difâti, in sém a soquânt scrèt dal 1466, ind l'archévi veschvêl né stê catê cunfèirma. La cēşa le dimòndi mudèsta; dènter a 's pōl amirêr 'na bèla pitûra, ôvra ed valōr cun la figûra S. Cecèlia. In urégen, la cēşa, l'ēra girêda in sèins cuntrâri a còl dal dé d'incō cun la facêda a mezdé e cun al fònd ed la navêda ed mèz a l'albasèin. Al fabrichêt dal dé d'incō l' é stê finî ind la secònda metê dal XVII sècol; la campâna pió grôsa, ciamêda “Bernardèina" in unōr dal sânt prutetôr, l’é dal 1682.