Al Frâp

 

Mareschêlch al lavōr

'Na fuşèina céca

Usvéj da mareschêlch

Còst l'é al nòm un pô strân, che fîn a soquânt' ân fà, al gnîva druvê per dêr al nòm a un artigiân ch' al fêva dû mistēr: al frêra e al mareschêlch oséia fradōr ed cavâj bō, mól e via acsé...

Al frâp l' andêva int al cà di cuntadèin, int al cōrt ed la pruvîncia per tajêr al j óngi a i bō o al vâchi da lavōr, per frêr al bèsti, per fêr chi lavōr céch ed justadûra che despès l'ēra necesâri fêr int al cà di cuntadèin. L'operasiòun pió fadigōşa l'ēra, però, la feradûra. Dèinter un cariōl tirê a mân dal batmajōl, al só ajutânt, al purtêva 'na fuşèina céca e tót j uşvéj che la só speriĵnsa la pinsêva fósen necesâri per i lavōr ch' al duvîva fêr fōra butèiga. Al vâchi an 's frêven mia, a lōr a gnîva sōl tajê al j ōngi. A i bō e a i cavâj, invēci, égh gnîva més di fèr per fêr pió sicûr al lavōr int i câmp e al trutêr int al strêdi. Di fèr a 'gh n'ēra ed tânt gèner: per i bō l'ēra, ed nôrma, bâs e sōl per l' óngia d'ed fōra. Per i cavâj a gníva druvê di fèr che tót a cgnusòm.

Préma ed cumincêr al lavōr as duvîva guardêr cme la bèstia la pugêva i pē mèinter la caminêva per vèder in dó la cunsumêva di pió. Pó, mèinter i cuntadèin a tgnîven la bèstia lighêda cun 'na côrda infilêda int l'anèl murê int al mûr e al garşòun ed butèiga l'ēra prûnt a pasêr j uşvéj necesâri, al frâp al ciapêva la şampa davânti ed la bèstia e as la metîva in mèz i snōc dal dedrē.

L'óngia l'andêva preparêda bèin per ricēver al fèr; pió brigōşa l'ēra l'operasiòun p'r al sâmpi dedrē, in cól chêş ché al mareschêlch al duvîva avèir 'na bòuna prèişa per reşéster a la fôrsa dal cavâl. Al fèr per preparêr al feradûri al gnîva cumprê a stèchi, al gnîva tajê in amzûri diferèinti ânca se l'adatamèint finêl al gnîva fât sōl al mumèint dal muntâg insém a l'óngia ed la bèstia. Per èser mudlê, al fêr , al gnîva lavurê verghèint, scaldê int la fuşèina e batû insém a l'ancóşna fîn a fêregh ciapêr la fōrma vrûda. Al gnîva fermê insém a l'óngia ed la bèstia cun di ciôld, pó cun j uşvéj adât i ciôld a gnîven arbatû; al ménim difèt al cavâl l'andêva sôp e l'óngia la 's prîva spachêr. Quând a sucedîva còst a gh'ēra da tōr via la feradûra, fasêr l'óngia cun un strâs cun dèinter ed la bîda ed bò, ch' al tgnîva tènd'ra l'óngia fîn quând la chersîva intēra; 'n' êtra siēlta ch' as prîva fêr, mó còsta pió brigōşa, l'ēra còla ed tgnîr la sâmpa ed la bèstia in un pusèt cun 'd l'âcva

'Na vôlta, int al véli, di cavâj an gh'ēra mia dimòndi: a gh'l'îven i barusêr o al grôsi aşièndi agrécoli o al grôsi cōrt cun dimòndi trèin. An n'ēra mia fâcil che un cuntadèin al gh' avés un cavâl: al prîva avèir un mól per i traspôrt mó al só tîr as limitêva a i bō o al vâchi.

Al frâp cme marescêlch an gh'aré mia 'vu dimòndi  lavōr , mó, dal mumèint ch'l' ēra ânch bòun ed lavurêr al fèr, al fêva ânch al frêra acsé cun i dû mistēr al ciapêva asê per mantgnîr la faméja.

A cà dal cliènt al priva fêr chi lavursèin o cal justaduri ch' égh vrîva un pō ed sovermân cme, per eşèimpi, justêr la cadèina dal camèin, juster dal rebghîni, justêr quêrc ed pgnatòun in fèr cun al mânegh stachê, e via acsé.

Int la só butèiga invēce, cme frêra, al prîva èser impgnê, per eşèinpi, int la fuşiòun di divêrs pès ch' urnêven al câr emiliân, s' l'ēra 'n' artésta, cun sovermân e fantaséia, al prîva fêr in fèr cal bèli ôvri ch' a gnîven ciamêdi "maledisiòun". Còsti a duvîven spavintêr e tgnîr luntân dal câr, da la rôba ch'l' aré purtê, tóti al maledisiòun dal "malégn". Al gh'îva ânca al cûmpit ed preparêr al j inferiêdi p'r al fnèstri: 'na vôlta al j inferiêdi ēren fâti cun di disègn a ròmb, o a rumbèin e a se sfalsêven anē a pasâg a la bòuna.

'Na vôlta che al stèchi a gnîven infilsêdi óna dèinter in cl'êtra, secònd un disègn strân, l'inferiêda l'an 's prîva pió şmuntêr, mó, per tōrla via as duvîven smurêr tót i cò dal stèchi. P'r al fnèstri ed sitê o di palâs da sgnōr al frêra al preparêva dal j inferiêdi particulêri ciamêdi a tambór: ēren infiêdi in fōra int la pêrta bâsa per permèter a i sgnōr a fêres fōra dal bancalôt. P'r al cà di sgnōr al frêra al prîva ancâ fêr di cancē ed fèr batû tót lavurê cun di disègn strân.

Êter lavōr urdinâri, ch' al fêva int al só laboratôri scûr e sèinsa lûş, cun l'ajót ed la só fuşèina ch' la fêva 'd l'armōr infernêl, ēren al justadûri 'd juşvéj agrécol: la cōltra pighêda, l'urècia dal piōd, la gmēra.

Còla dal frêra l'ēra 'na véta dûra, ed patimèint e dimòndi fadîghi, l'âria ed la só butèiga l'ēra impestêda da i rèst dal pōlvri dal fèr. Al lavōr al cumincêva a l'êlba e la finîva al calêr dal sōl; l'indóstria l'à, int al cōrs dal tèimp, scanslê praticamèint sté mistēr antîgh che incō l'é quêşi dal tót e-sparî. As pôl vèder lavurêr incòra un quêlch mareschêlch int i manèg o int al cavalerési.

 

Int al só léber "Saggio di un glossario modenese" dal 1868 Giovanni Galloni al spiêga cm' a sia nasû  la parōla "frap" druvê sia in arşân che in mudnèiş, al finés la spiegasiòun cun cal parôli ché:

 

«...Dirò anzi che il lavorìo del  ferro così si venne unendo al fabbro, che nelle nostre campagne si potè chiamare "frap" o "frab" quello che ferra le bestie od il manescalco, e che possiamo trovare presso i nostri buoni scrittori usato "ferratore" tanto nel senso di "manescalco, quanto in quello di "fabbro ferraio"... »